COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür.
Ağustos 2020'de, Sputnik V Vac adlı bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi. Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi. Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna veya COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, ancak I. ve II. fazların sonuçları akran değerlendirmesi yapılarak yayımlanmamıştır.
Daha önce SARS ve MERS hastalıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri sayesinde koronavirüslerin yapısı ve işlevi hakkında önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.
Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir süre içinde veya 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir. DSÖ, aşama II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için uluslararası bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.
Covid-19 aşısı yan etkileri
Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmamıştır. Aşılama sonrasında görülen yan etkiler sıklıkla hafiftir.
Bunlar; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkilerdir.
Tarihçe
Şubat 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), SARS-CoV-2'ye karşı bir aşının 18 aydan kısa bir süre içinde piyasaya çıkmasını beklemediğini açıkladı.
Kuşlarda bulaşıcı bronşit virüsü, köpek koronavirüsü ve kedi koronavirüsü dahil olmak üzere koronavirüslerin neden olduğu çeşitli hayvan hastalıklarına karşı aşılar üretilmiştir.
İnsanları etkileyen Coronaviridae ailesindeki virüsler için aşı geliştirmeye yönelik önceki projeler, şiddetli akut solunum sendromu (SARS) ve Orta Doğu solunum sendromunu (MERS) hedefliyordu. SARS ve MERS'e karşı aşılar insan dışı hayvan modellerinde test edilmiştir.
SARS için, 2020 itibarıyla insanlarda hem güvenli hem de etkili olduğu gösterilen bir tedavi veya koruyucu aşı yoktur. 2005 ve 2006'da yayınlanan araştırma makalelerine göre, SARS'ı tedavi etmek için yeni aşıların ve ilaçların tanımlanması ve geliştirilmesi, o zamanlar dünya çapında hükûmetler ve halk sağlığı kurumları için bir öncelikti.
MERS'e karşı kanıtlanmış bir aşı da yoktur. MERS yaygınlaştığında, mevcut SARS araştırmasının bir MERS-CoV enfeksiyonuna karşı aşılar ve terapötikler geliştirmek için yararlı bir şablon sağlayabileceğine inanılıyordu. Mart 2020 itibarıyla, fazı tamamlayan, DNA bazlı bir MERS aşısı vardı.
Küresel olarak hızlandırılmış geliştirme
Aralık 2019'da yeni bir koronavirüs pnömonisi tespit edildikten sonra, COVID‑19'un genetik dizisi 11 Ocak 2020'de yayınlandı ve bu da salgına hazırlanmak ve önleyici bir aşının geliştirilmesini hızlandırmak için acil bir uluslararası tepkiyi tetikledi. 2020'nin başlarında dünya çapında hızla artan COVID‑19 enfeksiyon oranı, uluslararası ittifakları ve hükûmetin kısa zaman çizelgelerinde birden çok aşı yapmak için kaynakları acil olarak organize etme çabalarını teşvik etti, dört aşı adayı Mart ayında insan değerlendirmesine giriyor.
Bulaşıcı bir hastalık için bir aşı, birkaç yıldan daha kısa bir sürede hiç üretilmemiştir ve insanda bir koronavirüs enfeksiyonunu önlemek için hiçbir aşı yoktur. Nisan ayı itibarıyla CEPI, COVID‑19'a karşı 115 aşı adayından altısının aşamalı geliştirme için uluslararası koalisyonlar tarafından seçilmesi gerektiğini tahmin ediyor. Başka bir analiz, lisanslamaya giden son yol için seçilmiş birkaç adayın seçilmesinden önce, 10 adayın eşzamanlı ilk geliştirmeye ihtiyaç duyacağını tahmin ediyor.
Aşı çabası, güvenlik ve etkililik için titiz klinik değerlendirmenin hızı, finansmanı ve milyarlarca doz üretmeyi planlaması ve nihayetinde dünya çapında dağıtım ve gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler arasında eşit erişim için önceliklendiriliyor. DSÖ, CEPI ve Gates Vakfı, devam eden COVID‑19 enfeksiyonunu önlemek için birkaç aşıya ihtiyaç duyulacağı olasılığı için para ve kurumsal kaynak ayırmaktadır. Aşılar, enfekte vatandaşların bulunduğu 200 ülkenin tamamında özel formülasyon, özel paketleme, nakliye ve depolama gerektirecek. WHO, COVID‑19 enfeksiyonlarını önlemek için farklı teknolojilere ve dağıtıma sahip üç veya daha fazla aşı paketi geliştirmek için toplam maliyeti 8 milyar dolar olarak tahmin ediyor.
Uluslararası organizasyonlar
DSÖ de dahil olmak üzere bazı kuruluşlar, Mayıs ayının başından itibaren 8,1 milyar dolarlık taahhüt toplayarak, tarihte benzeri görülmemiş bir ölçekte işbirliğini, hızlandırılmış araştırmayı ve uluslararası iletişimi kolaylaştıran, aşı geliştirmeyi hızlandırmak ve dağıtıma hazırlamak için uluslararası ittifaklar kurdular. WHO ayrıca küresel aşı gelişimini koordine etmek için yeni yöntemler uyguladı. Temmuz ayında, DSÖ, dünya nüfusunun %60'ını temsil eden 165 ülkenin, nihai ruhsatlı bir aşının adil ve eşit bir şekilde dağıtılmasına yönelik bir COVAX planını kabul ettiğini ve her bir katılımcı ülkenin 2021 sonuna kadar nüfusunun en savunmasız %20'sini aşılaması için gerekli doz payını alacağını garanti ettiğini açıkladı.
Salgın Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu (CEPI), 8 milyar dolarlık bir kaynak daha yaratmak için uluslararası sağlık otoriteleri ve aşı geliştiricileriyle birlikte çalışıyor. Birleşik Krallık, Kanada, Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda zaten Mayıs başında CEPI'ye 915 milyon dolar bağışlamıştı. Aşı araştırma ve dağıtımına adanmış özel bir hayır kurumu olan Bill & Melinda Gates Vakfı (Gates Vakfı), COVID‑19 aşıları konusunda araştırma ve halkın eğitim desteği için CEPI'ye 250 milyon dolarlık bağış yaptı. Bulaşıcı Hastalıklara Hazırlık için Küresel Araştırma İşbirliği (GLoPID-R), COVID‑19 aşısı için gerekli araştırma önceliklerinin spesifik finansmanını belirlemek için DSÖ ve üye devletlerle yakın bir şekilde çalışmakta ve güncel bilgileri korumak için uluslararası finansman ve araştırma kuruluşları arasında koordinasyon sağlamaktadır. Uluslararası Şiddetli Akut Solunum ve Ortaya Çıkan Enfeksiyon Konsorsiyumu, nihai aşı dağıtımına ilişkin halk sağlığı politikasını bilgilendirmek için COVID‑19 araştırmaları hakkında klinik bilgiler organize etmekte ve yaymaktadır.
2025'e kadar az gelişmiş ülkelerde 300 milyon çocuğun aşılanması için, 4 Haziran'da İngiltere'nin Londra kentinde, aralarında G7 ve G20 ülkelerinden 35 devlet başkanının da bulunduğu 52 ülkenin özel ve hükûmet temsilcileri arasında 8,8 milyar dolar toplamak için sanal bir zirve koordine edildi. Başlıca katkılar Gates Vakfı'ndan 1,6 milyar dolar ve Birleşik Krallık hükûmeti tarafından beş yıl boyunca yılda 330 milyon pound olarak açıklandı.
Ulusal hükümetler
2020'den itibaren aşı araştırma, geliştirme ve üretimine ulusal veya uluslararası yatırımlar için kaynak ayıran ulusal hükûmetler arasında, 275 milyon Kanada Doları vereceğini açıklayan Kanada hükûmeti de yer alıyor. Başka bir koronavirüs salgını meydana gelirse kullanılabilecek birkaç yeni aşıdan oluşan bir "aşı bankası" kurmayı planlayan Kanadalı şirketler ve üniversitelerdeki 96 araştırma aşısı araştırma projesi için milyonlarca dolarlık fon sağlanıyor. Kanada'daki klinik deneyleri desteklemek ve aşılar için üretim ve tedarik zincirlerini geliştirmek için 1.1 milyarlık ek yatırım da eklenmiştir. 4 Mayıs'ta, Kanada hükûmeti, Dünya Sağlık Örgütü'nün COVID ‑ 19 aşıları ve hazırlıklar için 8 milyar dolar toplama girşimine 850 milyon kanada doları ile destek vereceğini taahhüt etti. Çin'de hükûmet, merkez bankası aracılığıyla aşı geliştiricilerine düşük oranlı krediler sağlıyor ve üretim tesisleri kurmak için arazi transferlerini mümkün kılıyor. Haziran 2020 itibarıyla, erken aşama insan testindeki on bir COVID‑19 aşı adayından altısı Çinli kuruluşlar tarafından geliştirildi. Üç Çinli aşı şirketi ve araştırma enstitüsü, güvenlik yerine hızlı etkinlik kanıtlarına öncelik verirken, araştırmaları finanse etmek, klinik deneyler yürütmek ve en umut verici aşı adaylarını üretmek için hükûmet tarafından destekleniyor. 18 Mayıs'ta Çin COVID‑19'a karşı programlar için WHO'nun genel çabalarını desteklemek üzere 2 milyar dolar destek sözü verdi.
Avrupa Birliği ülkeleri arasında Fransa, Institut Pasteur, Themis Bioscience (Viyana, Avusturya) ve Pittsburgh Üniversitesi'ni içeren bir COVID‑19 aşı araştırma konsorsiyumuna 4,9 milyon dolar yatıracağını duyurdu. Mart ayında Avrupa Komisyonu, mRNA aşısı geliştirmek için bir Alman biyoteknoloji şirketi olan CureVac'a 80 milyon dolar yatırım yaptı. Alman hükûmeti Haziran'da CureVac'e 300 milyon dolar yatıracağını duyurdu. Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda, Avrupa'daki COVID‑19 aşı araştırmasına yönelik CEPI çabasına başlıca katkıda bulunan ülkeler olmuştur.
Nisan ayında, Birleşik Krallık hükûmeti, İngiltere hastanelerinde klinik deneme yerleştirme, onay düzenlemeleri dahil olmak üzere aşı geliştirme hattında endüstri, üniversiteler ve devlet kurumlarının işbirliğiyle hızla bir aşı geliştirme ve nihai üretim çabalarını teşvik etmek için bir COVID‑19 aşı görev gücü oluşturdu. Oxford Üniversitesi ve Londra Imperial Koleji'ndeki aşı geliştirme girişimleri Nisan ayında 44 milyon pound ile finanse edildi.
Hastalıkla mücadele teknolojisine fon sağlayan federal bir kurum olan Birleşik Devletler Biyomedikal Gelişmiş Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA), COVID‑19 aşısı geliştirmeyi desteklemek ve en umut verici adayları üretmeye hazırlık için yaklaşık 1 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı. 16 Nisan'da BARDA, aşı geliştiricisi Moderna ve ortağı Johnson & Johnson'a 483 milyon dolarlık yatırım sağladı. BARDA, Sanofi Pasteur ve Regeneron gibi şirketler tarafından aşı geliştirmeye harcanacak ve 2020-21 yılları arasında klinik çalışmalarda yer alacak altı ila sekiz aşı adayının geliştirilmesi için diğer Amerikan yatırımlarında fazladan 4 milyar dolar ile rol alacak. 15 Mayıs'ta, ABD hükûmeti, 2020 sonbaharına kadar çeşitli aşı adaylarını klinik denemelere yerleştirmeyi ve 300 üretmeyi hedefleyen Warp Speed Operasyonu adlı hızlı bir program için federal fon sağladığını duyurdu. Proje baş danışmanı Moncef Slaoui ve Baş Operasyon Sorumlusu Ordu Generali Gustave Perna'dır. Haziran ayında Warp Speed ekibi, COVID‑19 aşı adaylarını geliştiren yedi şirketle çalışacağını söyledi: AstraZeneca ile işbirliği içinde Moderna, Johnson & Johnson, Merck, Pfizer ve Oxford Üniversitesi ve diğer ikisi.
WHO COVID-19 çalışmaları
Nisan 2020'de, DSÖ bir "Yeni Koronavirüs için Ar-Ge Planı" (Taslak) yayınladı. Taslak, "umut vadeden her bir aşının yararlarının ve risklerinin, denemeye sunulmasından itibaren 3-6 ay içinde eşzamanlı olarak değerlendirilmesine" olanak sağlamak için "geniş, uluslararası, çok bölgeli, bireysel randomize kontrollü klinik çalışma" tanımı yaptı. Taslakta, güvenli ve etkili aşıların olumlu özelliklerini tanımlayan COVID‑19 için bir Küresel Hedef Ürün Profili 12 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (TPP) iki geniş kategori altında listelendi:
"Sağlık çalışanları” gibi daha yüksek COVID-19 riski taşıyan kişilerin uzun vadeli korunması için aşılar ve “yeni salgınlarda” hızlı bağışıklık yanıtı sağlamak için diğer aşılar.
Uluslararası TPP ekibinin oluşturulma amacı şunlardır
1) en umut verici aday aşıların gelişimini değerlendirmek;
2) geliştirilmekte olan aşıların sık güncellenen bir "peyzajını" yayınlayarak, dünya çapında aday aşıların haritasını çıkarmak ;
3) insanlarda test edilmeden önce eşzamanlı olarak en umut vadeden aday aşıları hızla değerlendirip taramak;
4) klinik deneyler kapsamında farklı aşı adaylarının yararlarının ve risklerinin bulunduğu ülkelerde aşı çalışmalarının eş zamanlı değerlendirilmesi için çok bölgeli, uluslararası randomize kontrollü bir "Dayanışma Çalışması” hazırlamak ve koordine etmek olarak açıklandı.
Dayanışma Çalışması için uyarlanabilir tasarım
Halihazırda devam eden bir klinik araştırma tasarımı, çalışmada biriken veriler tedavinin olumlu veya olumsuz etkinliği hakkında erken bilgiler sağlıyorsa "uyarlanabilir tasarım" olarak değiştirilebilir. 2020 boyunca devam eden birçok klinik aşı çalışmalarında, tüm çalışma alanlarında sonuçlar ortaya çıktıkça, çalışma parametrelerini DSÖ Dayanışma çalışmasına hızla uyarlayabileceklerdir. Aday aşılar, eğer öncelikli kriterleri karşılıyorsa, kullanılabilir hale geldikçe Dayanışma çalışmasına alınabilecekken, zayıf güvenlik veya etkinlik kanıtı olan diğer aşı adayları uluslararası çalışmadan çıkarılacaktır. Aşı adayları üzerinde devam etmekte olan Faz II – III klinik denemelerdeki uyarlanabilir tasarımlar, deneme sürelerini kısaltabilir ve daha az denek kullanabilir, muhtemelen erken sonlandırma veya başarı için kararları hızlandırabilir, araştırma çabalarının tekrarlanmasını önleyebilir ve Uluslararası Dayanışma çalışması için tasarım değişikliklerini yapabilir.
Ortaklıklar, rekabet ve dağıtım
Johnson & Johnson, AstraZeneca ve GlaxoSmithKline (GSK) dahil olmak üzere geniş ölçekte aşı üretim deneyimi olan büyük ilaç şirketleri, etkili bir aşıya doğru ilerlemeyi hızlandırmak için biyoteknoloji şirketleri, ulusal hükûmetler ve üniversitelerle ortaklıklar kuruyorlar. Örneğin, GSK ve Sanofi, güçlendirilmiş aşı teknolojisi için finansal ve üretim imkanlarını birleştirmek amacıyla, çok uluslu şirketlerde nadir görülen bir işbirliği yaptılar.Bill Gates’e göre aşı üreten ülkeler, üretim için en yüksek teklifi vereni veya kendi ülkelerine ilk hizmeti vereni tercih etmeye ikna edilebilir.Oxford Üniversitesi aşı geliştirme ekibi ve Birleşik Krallık hükümeti, AstraZeneca ile yaptıkları anlaşma uyarınca, kendi vatandaşlarının vergi mükelleflerinin finanse ettiği üniversite tarafından geliştirilen yeni bir COVID‑19 aşısına ayrıcalıklı erişim elde edemeyeceklerini, bunun yerine rıhsatlı bir aşının DSÖ ile iş birliği içinde çok uluslu olarak dağıtılmasını kabul ettiler. Birkaç şirket, başlangıçta düşük maliyetle bir aşı üretmeyi, ardından daha sonra yıllık aşılara ihtiyaç duyulursa ve ülkeler gelecekteki ihtiyaçlar için stok oluştururken karlılık için maliyetleri artırmayı planlıyor. DSÖ ve CEPI, birkaç güvenli, etkili COVID‑19 aşısının küresel yayılımı için finansal kaynaklar ve kılavuzlar geliştiriyor ve ihtiyacın ülkeler ve nüfus segmentleri arasında farklılıkları olduğunu kabul ediyorlar. Örneğin, başarılı COVID‑19 aşıları muhtemelen ilk olarak COVID‑19 enfeksiyonundan ciddi hastalık ve ölüm riski en yüksek olan sağlık personeline ve yaşlılar veya yoğun nüfuslu yoksul insanlar gibi popülasyonlara tahsis edilecektir. DSÖ, CEPI ve GAVI, varlıklı ülkelerin nihai COVID‑19 aşılarının küresel arzına öncelikli erişim almaması gerektiğine dair endişelerini dile getirdiler; bunun yerine, halk sağlığı endişelerini gidermek ve pandeminin ekonomik etkisini azaltmak için sağlık personelini ve enfeksiyon riski yüksek olan kişileri korumaya ihtiyaç vardır.
Sıkışık zaman çizelgeleri ve güvenlik endişeleri
Jeopolitik sorunlar, risk altındaki gruplar için güvenlik endişeleri ve milyarlarca doz üretmenin önündeki üretim zorlukları, bazı durumlarda klinik deneme adımlarını hızlandırıp birleştirerek, normalde yıllar süren standart aşı geliştirme zaman çizelgelerini kısaltmaya yol açmaktadır. Bill Gates 1 Mayıs 2020'de yaptığı bir açıklamada "gelecek vadeden 8 ila 10 koronavirüs aşı adayı olduğunu ve en az birinin 9 ay gibi kısa bir sürede hazır olabileceğini" ön görmüştü. Herkes COVID‑19 salgını için hızlandırılmış bir zaman çizelgesini takip ederek bir aşı sağlama acelesi içinde görülüyor; araştırmacılar ve hükümetler aşı geliştirme sürecinde bir "kısa devre" riskinin yüksek olduğunu kabul ediyor ve bir şirket yöneticisi şöyle dedi: “Dünya o kadar büyük ki, bu hastalığı durdurmak için şimdi her birimizin maksimum risk alması gerekecek". Aşının geliştirme sürecinde aşının kabul edilebilir güvenlik seviyesi, risk altındaki gruplar hedefleme, etkinliğini iyileştirme ihtiyacı, koruma süresi, özel dağıtım sistemleri, doz rejimi (enjeksiyon yerine, oral veya nazal gibi) dahil olmak üzere, stabilitesi ve saklama özellikleri, ruhsatlandırılmadan önce acil kullanım izni, milyarlarca doza ölçeklendirme için optimal üretim ve ruhsatlı aşının dağıtılması gibi birçok adım değerlendirilir.
2006-2015 yılları arasında yapılan Faz I klinik çalışmalardan 21 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., aşı adaylarının %84-90'ı ve Faz III'ten %25,7'si geliştirme sırasında nihai onaya ulaşmayı başaramadı ve başarısız oldu. Özellikle COVID‑19 durumunda, pandemiyi durdurmak için %70'lik bir aşı etkinliği yeterli olabilir, ancak aşı %60 etkinliğe sahipse salgınlar devam edebilir; %60'ın altındaki bir etkinlik, tek başına virüsün yayılmasını durdurmak için yeterli sürü bağışıklığı sağlamayacaktır.
Aşıların teknoloji altyapıları
CEPI bilim insanları 2020 boyunca, COVID‑19'a karşı etkili bir aşı oluşturmak için dokuz farklı teknoloji altyapısının araştırma ve geliştirme altında olduğunu bildirdi. CEPI'ye göre Eylül ayı itibarıyla klinik çalışmalarda aşı adaylarının altyapılarının çoğu, COVID‑19 enfeksiyonunun birincil antijeni olan koronavirüs diken proteini ve varyantlarına odaklanmıştır.
2020'de geliştirilen alt yapılar nükleik asit teknolojilerini (RNA ve DNA), replike olmayan viral vektörleri, peptidleri, rekombinant proteinleri, canlı zayıflatılmış virüsleri ve inaktive edilmiş virüsleri içerir. COVID‑19 için geliştirilen birçok aşı teknolojisi, gripten korunmak için halihazırda kullanılan aşılar gibi değildir, COVID‑19 enfeksiyon mekanizmalarında "yeni nesil" stratejiler kullanılmaktadır. Geliştirilmekte olan aşı altyapıları, sağlık çalışanları, yaşlılar, çocuklar, hamile kadınlar ve mevcut zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler gibi hassas popülasyon alt gruplarında, COVID‑19 hastalık mekanizmalarını yok etmek için etkinliği ve antijen manipülasyonu için esnekliği geliştirebilir.
| Moleküler Altyapısı | Toplam Aday | İnsan Çalışması olan Adaylar |
|---|---|---|
| Replike olmayan viral vektör | 31 | 4 |
| RNA Tabanlı | 31 | 3 |
| İnaktive virüs | 14 | 3 |
| Protein altünitesi | 76 | 3 |
| DNA tabanlı | 19 | 0 |
| Replike olan viral vektör | 21 | 0 |
| Virüs benzeri partikül | 13 | 0 |
| Canlı zayıflatılmış virüs | 4 | 0 |
| Açıklanmayan / Bilinmeyen | Yüzlerce | Bilinmiyor |
Aşı Adayları
CEPI, aşılar için geliştirme aşamalarını "keşif amaçlı" (bir adayı planlama ve tasarlama, in vivo değerlendirmeye sahip olmayan), "klinik öncesi" (insanlarda test etmek üzere bir bileşiğin üretilmesi için in vivo değerlendirme) veya Faz I güvenlik çalışmalarının başlatılması olarak sınıflandırır. 2020 Eylül ayı itibarıyla toplam 321 aşı adayı ya klinik çalışmalarda onaylanmış projeler olarak ya da erken aşama "deneysel" veya "klinik öncesi" geliştirme aşamasındaydı.
Faz I çalışmaları, birkaç düzine sağlıklı denekte öncelikle aşıları güvenlik ve ön dozlama için test eder;
Faz II çalışmaları; (Faz I'deki başarıyı takiben) yüzlerce kişide immünojenisiteyi, doz seviyelerini (biyobelirteçlere dayalı etkinlik) ve aday aşının yan etkilerini test eder. Faz I – II çalışmaları, ön güvenlik ve immünojenisite testinden oluşur, tipik olarak randomize, plasebo kontrollüdür ve daha kesin, etkili dozlar belirlenir.
Faz III çalışmaları birden fazla sahada daha da fazla katılımcıyı ve ayrıca bir kontrol grubunu içerir ve hastalığı önlemek için aşının etkinliğini test eder (bunlar "girişimsel" veya "önemli" çalışmalardır), aynı zamanda optimum dozda yan etkileri izler.
Aşı güvenliğinin, etkililiğinin ve bir Faz III çalışmasında klinik son noktaların tanımı, yan etkilerin derecesinin, enfeksiyonun veya bulaşma miktarının tanımlanması ve aşının orta veya şiddetli COVID'i önleyip önlemediği gibi farklı şirketlerin denemeleri arasında değişebilir.
| Ülkelere göre onaylanan aşı adayları |
|---|
|
|
Ülkelere göre COVID-19 aşısı
21 Nisan 2021 itibarıyla en az bir ülkede onaylanmış ve kullanımına başlanmış 14 aşı bulunmaktadır.
| Sıra | Ülke | Veri Tarihi | Aşılama
Başlangıç Tarihi |
Toplam Aşılama | Günlük Aşılama | 100 Kişi
Başına Aşı |
%70 Oranla
İki Doz Aşı |
Aşılar | Kaynak |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
1
|
 Afganistan
|
28 Eylül 2022 | 22 Şubat 2021 | 11.881.035 | 6.583 | 29,9 | Hayır | CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
2
|
 Almanya
|
28 Eylül 2022 | 27 Aralık 2020 | 185.622.356 | 45.509 | 221,48 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
3
|
 Amerika Birleşik Devletleri
|
27 Eylül 2022 | 14 Aralık 2020 | 619.765.972 | 266.274 | 186,71 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
4
|
 Andorra
|
11 Eylül 2022 | 8 Mart 2021 | 154.235 | 5 | 199,53 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
5
|
 Angola
|
4 Eylül 2022 | 1 Mart 2021 | 22.297.104 | 10.081 | 66,55 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
6
|
 Anguilla
|
30 Eylül 2022 | 4 Şubat 2021 | 24.408 | 38 | 161,98 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
7
|
 Antigua ve Barbuda
|
16 Eylül 2022 | 17 Şubat 2021 | 136.512 | 201 | 141,62 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V | |
|
8
|
 Arjantin
|
1 Ekim 2022 | 29 Aralık 2020 | 109.587.019 | 12.257 | 240,33 | Evet | CanSino, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
9
|
 Arnavutluk
|
18 Eylül 2022 | 29 Mart 2021 | 2.974.247 | 571 | 103,81 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V | |
|
10
|
 Aruba
|
30 Eylül 2022 | 10 Ocak 2021 | 173.442 | 8 | 161,82 | Evet | Pfizer/BioNTech, |
|
|
11
|
 Avustralya
|
29 Eylül 2022 | 15 Şubat 2021 | 58.494.109 | 3.387 | 226,87 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
12
|
 Avusturya
|
30 Eylül 2022 | 27 Aralık 2020 | 19.353.950 | 12.256 | 214,34 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
13
|
 Azerbaycan
|
28 Ağustos 2022 | 17 Ocak 2021 | 13.857.111 | 1.313 | 136,0 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V | |
|
14
|
 Bahamalar
|
30 Eylül 2022 | 17 Mart 2021 | 362.109 | 64 | 91,27 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
15
|
 Bahreyn
|
1 Ekim 2022 | 23 Aralık 2020 | 3.471.134 | 116 | 198,55 | Evet | CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
16
|
 Bangladeş
|
1 Ekim 2022 | 27 Ocak 2021 | 303.634.786 | 761.943 | 183,23 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac | |
|
17
|
 Barbados
|
26 Eylül 2022 | 15 Şubat 2021 | 318.281 | 9 | 110,65 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing | |
|
18
|
 Batı Sahra
|
||||||||
|
19
|
 Belarus
|
18 Eylül 2022 | 28 Aralık 2020 | 15.582.410 | 28.913 | 169,44 | Evet | CoviVac, Sinopharm/Beijing, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
20
|
 Belçika
|
27 Eylül 2022 | 28 Aralık 2020 | 27.249.339 | 83.223 | 238,33 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
21
|
 Belize
|
30 Eylül 2022 | 28 Şubat 2021 | 500.424 | 128 | 123,66 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing | |
|
22
|
 Benin
|
18 Eylül 2022 | 12 Mayıs 2021 | 3.690.703 | 212 | 29,67 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
23
|
 Bermuda
|
8 Temmuz 2022 | 10 Ocak 2021 | 132.042 | 13 | 214,46 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
24
|
 Bhutan
|
25 Eylül 2022 | 27 Mart 2021 | 1.975.592 | 6.905 | 259,77 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing | |
|
25
|
 Birleşik Arap Emirlikleri
|
20 Haziran 2022 | 10 Ocak 2021 | 24.922.054 | 849 | 250,33 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sputnik V | |
|
26
|
 Birleşik Krallık
|
4 Eylül 2022 | 10 Ocak 2021 | 151.248.820 | 10.904 | 222,2 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
27
|
 Bolivya
|
24 Ağustos 2022 | 28 Ocak 2021 | 14.499.985 | 7.222 | 124,95 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
28
|
 Bosna Hersek
|
29 Ocak 2022 | 11 Şubat 2021 | 1.924.950 | 50.460 | 440,02 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V | |
|
29
|
 Botsvana
|
11 Eylül 2022 | 25 Mart 2021 | 2.891.400 | 2.871 | 123,18 | Hayır | Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
30
|
 Brezilya
|
28 Eylül 2022 | 16 Ocak 2021 | 472.972.308 | 145.500 | 221,3 | Evet | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
31
|
 Britanya Virjin Adaları
|
16 Eylül 2022 | 21 Mayıs 2021 | 41.453 | 5 | 136,52 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, | |
|
32
|
 Brunei
|
9 Eylül 2022 | 2 Nisan 2021 | 1.273.212 | 616 | 291,63 | Evet |
|
|
|
33
|
 Bulgaristan
|
1 Ekim 2022 | 29 Aralık 2020 | 4.550.010 | 1.152 | 66,0 | Hayır | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
34
|
 Burkina Faso
|
28 Ağustos 2022 | 2 Haziran 2021 | 3.740.943 | 38.037 | 23,67 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, | |
|
35
|
 Burundi
|
18 Eylül 2022 | 19 Ekim 2021 | 21.467 | 29 | 0,18 | Hayır | Johnson&Johnson, Sinopharm/Beijing | |
|
36
|
 Cayman Adaları
|
26 Ağustos 2022 | 27 Aralık 2020 | 148.160 | 27 | 224,32 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
37
|
 Cebelitarık
|
21 Nisan 2022 | 10 Ocak 2021 | 119.855 | 39 | 374,78 | Evet | Pfizer/BioNTech | |
|
38
|
 Cezayir
|
4 Eylül 2022 | 29 Ocak 2021 | 15.267.442 | 634 | 34,26 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sputnik V | |
|
39
|
 Cibuti
|
27 Eylül 2022 | 17 Nisan 2021 | 260.427 | 554 | 26,29 | Hayır | BBIBP-CorV, Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V | |
|
40
|
 Cook Adaları
|
6 Haziran 2022 | 25 Mart 2021 | 39.780 | 10 | 233,12 | Evet | Pfizer/BioNTech | |
|
41
|
 Curaçao
|
30 Eylül 2022 | 29 Mart 2021 | 255.764 | 7 | 155,21 | Evet | Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
42
|
 Çad
|
28 Ağustos 2022 | 10 Haziran 2021 | 3.876.928 | 224 | 22,97 | Hayır | Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
43
|
 Çek Cumhuriyeti
|
1 Ekim 2022 | 27 Aralık 2020 | 18.084.963 | 5.818 | 168,71 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
44
|
 Çin
|
1 Ekim 2022 | 15 Aralık 2020 | 3.436.966.000 | 119.142 | 237,99 | Evet | Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac | |
|
45
|
 Danimarka
|
29 Eylül 2022 | 18 Aralık 2020 | 13.196.850 | 301 | 227,03 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
46
|
 Doğu Timor
|
28 Eylül 2022 | 15 Nisan 2021 | 1.820.082 | 1.654 | 135,98 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sinovac | |
|
47
|
 Dominika
|
30 Eylül 2022 | 12 Şubat 2021 | 67.639 | 9 | 93,75 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
48
|
 Dominik Cumhuriyeti
|
30 Eylül 2022 | 16 Şubat 2021 | 16.035.018 | 2.337 | 146,44 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac | |
|
49
|
 Ekvador
|
22 Ağustos 2022 | 22 Ocak 2021 | 37.260.948 | 21.152 | 213,19 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
50
|
 Ekvator Ginesi
|
24 Temmuz 2022 | 17 Mart 2021 | 488.738 | 150 | 34,44 | Hayır | Sinopharm/Beijing | |
|
51
|
 El Salvador
|
18 Eylül 2022 | 17 Şubat 2021 | 21.467 | 29 | 0,18 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
52
|
 Endonezya
|
26 Temmuz 2022 | 12 Ocak 2021 | 11.127.982 | 7.179 | 178,25 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac | |
|
53
|
 Eritre
|
||||||||
|
54
|
 Ermenistan
|
22 Mayıs 2022 | 31 Mart 2021 | 2.150.112 | 125 | 73,0 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V | |
|
55
|
 Estonya
|
26 Eylül 2022 | 27 Aralık 2020 | 2.047.989 | 773 | 154,96 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
56
|
 Esvatini
|
11 Eylül 2022 | 30 Mart 2021 | 773.579 | 184 | 66,32 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
57
|
 Etiyopya
|
31 Temmuz 2022 | 8 Nisan 2021 | 52.509.414 | 4.575 | 44,79 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
58
|
 Falkland Adaları
|
14 Nisan 2021 | 7 Şubat 2021 | 4.407 | 12 | 307,37 | Evet | Oxford/AstraZeneca | |
|
59
|
 Faroe Adaları
|
18 Şubat 2022 | 29 Ocak 2021 | 103.894 | 25 | 223,34 | Evet | Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
60
|
 Fas
|
28 Eylül 2022 | 28 Ocak 2021 | 55.269.802 | 3.851 | 148,05 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
61
|
 Fiji
|
26 Eylül 2022 | 17 Mart 2021 | 1.541.594 | 191 | 170,87 | Evet | Oxford/AstraZeneca | |
|
62
|
 Fildişi Sahili
|
18 Eylül 2022 | 1 Mart 2021 | 18.547.812 | 17.391 | 69,49 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
63
|
 Filipinler
|
15 Eylül 2022 | 28 Şubat 2021 | 164.304.227 | 81.440 | 149,24 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V | |
|
64
|
 Filistin
|
9 Ağustos 2022 | 30 Mart 2021 | 3.741.181 | 185 | 71,83 | Hayır | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V | |
|
65
|
 Finlandiya
|
28 Eylül 2022 | 31 Aralık 2020 | 12.828.674 | 2.829 | 231,44 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
66
|
 Fransa
|
29 Eylül 2022 | 27 Aralık 2020 | 149.999.355 | 18.428 | 222,11 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
67
|
 Fransız Guyanası
|
Pfizer/BioNTech, Moderna | |||||||
|
68
|
 Fransız Polinezyası
|
15 Ağustos 2022 | 2 Şubat 2021 | 465.418 | 1.210 | 185,47 | Evet | Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech | |
|
69
|
 Gabon
|
18 Eylül 2022 | 22 Mart 2021 | 569.829 | 0 | 25,01 | Hayır | Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
70
|
 Gambiya
|
7 Ağustos 2022 | 9 Mart 2021 | 815.861 | 63 | 32,95 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
71
|
 Gana
|
18 Eylül 2022 | 2 Mart 2021 | 19.340.804 | 5.526 | 61,2 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sputnik V | |
|
72
|
 Gine
|
18 Eylül 2022 | 31 Mart 2021 | 7.472.471 | 728 | 55,44 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik V | |
|
73
|
 Gine-Bissau
|
18 Eylül 2022 | 12 Mayıs 2021 | 673.091 | 0 | 33,4 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
74
|
 Grenada
|
30 Eylül 2022 | 11 Şubat 2021 | 90.251 | 5 | 79,87 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
75
|
 Grönland
|
7 Mart 2022 | 27 Ocak 2021 | 79.745 | 2 | 140,96 | Evet | Moderna | |
|
76
|
Guadeloupe
|
Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |||||||
|
77
|
 Guatemala
|
30 Eylül 2022 | 25 Şubat 2021 | 19.670.066 | 9.664 | 107,91 | Hayır | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V | |
|
78
|
 Guyana
|
27 Temmuz 2022 | 11 Şubat 2021 | 1.017.969 | 129 | 129,9 | Hayır | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
79
|
 Güney Afrika
|
30 Eylül 2022 | 16 Şubat 2021 | 37.641.904 | 4.908 | 62,71 | Hayır | Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech | |
|
80
|
 Güney Kore
|
29 Eylül 2022 | 26 Şubat 2021 | 129.316.832 | 7.470 | 252,11 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
81
|
 Güney Sudan
|
18 Eylül 2022 | 5 Nisan 2021 | 2.085.469 | 13.448 | 20,03 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca | |
|
82
|
 Gürcistan
|
23 Ağustos 2022 | 14 Mart 2021 | 2.921.949 | 300 | 73,72 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac | |
|
83
|
 Haiti
|
16 Eylül 2022 | 16 Haziran 2021 | 470.964 | 176 | 4,11 | Hayır | Johnson&Johnson, Moderna | |
|
84
|
 Hırvatistan
|
30 Eylül 2022 | 30 Aralık 2020 | 5.300.573 | 1.435 | 129,95 | Hayır | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
85
|
 Hindistan
|
1 Ekim 2022 | 15 Ocak 2021 | 2.186.955.246 | 1.801.950 | 157,13 | Evet | Corbevax, Covaxin, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Sputnik V | |
|
86
|
 Hollanda
|
2 Eylül 2022 | 9 Ocak 2021 | 36.104.942 | 1.974 | 210,59 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
87
|
 Honduras
|
30 Eylül 2022 | 28 Şubat 2021 | 16.107.153 | 73.017 | 161,83 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V | |
|
88
|
 Hong Kong
|
30 Eylül 2022 | 22 Şubat 2021 | 16.107.153 | 73.017 | 161,83 | Evet | Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
89
|
 Irak
|
22 Eylül 2022 | 1 Mart 2021 | 19.264.920 | 11.932 | 47,09 | Hayır | CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
90
|
 İran
|
26 Eylül 2022 | 8 Şubat 2021 | 154.418.093 | 11.023 | 181,69 | Evet | COVIran Barekat, Covaxin, FAKHRAVAC, Oxford/AstraZeneca, Razi Cov Pars, Sinopharm/Beijing, Soberana02, SpikoGen, Sputnik V | |
|
91
|
 İrlanda
|
28 Eylül 2022 | 28 Aralık 2020 | 11.053.765 | 1.205 | 221,93 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
92
|
 İspanya
|
28 Eylül 2022 | 4 Ocak 2021 | 95.783.126 | 2.866 | 204,93 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
93
|
 İsrail
|
30 Eylül 2022 | 19 Aralık 2020 | 18.230.627 | 437 | 196,23 | Evet | Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
94
|
 İsveç
|
29 Eylül 2022 | 3 Ocak 2021 | 24.087.351 | 33.514 | 238,24 | Evet | Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
95
|
 İsviçre
|
26 Eylül 2022 | 21 Aralık 2020 | 16.012.626 | 845 | 183,8 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
96
|
 İtalya
|
1 Ekim 2022 | 27 Aralık 2020 | 140.789.803 | 16.966 | 233,26 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
97
|
 İzlanda
|
29 Mart 2022 | 30 Aralık 2020 | 805.469 | 61 | 237,91 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
98
|
 Jamaika
|
30 Eylül 2022 | 9 Mart 2021 | 1.491.497 | 208 | 50,18 | Hayır | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
99
|
 Japonya
|
29 Eylül 2022 | 17 Şubat 2021 | 323.830.101 | 115.557 | 257,23 | Evet | Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
100
|
 Kamboçya
|
16 Eylül 2022 | 9 Şubat 2021 | 43.822.585 | 31.784 | 261,68 | Evet | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac | |
|
101
|
 Kamerun
|
11 Eylül 2022 | 11 Nisan 2021 | 1.893.318 | 796 | 7,02 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
102
|
 Kanada
|
30 Eylül 2022 | 7 Ocak 2021 | 90.133.630 | 74.913 | 237,23 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
103
|
 Karadağ
|
26 Ağustos 2022 | 20 Şubat 2021 | 679.171 | 91 | 108,68 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
104
|
Karayip Hollandası
|
1 Eylül 2021 | 9 Nisan 2021 | 35.845 | 200 | 435,36 | Evet | Moderna, Pfizer/BioNTech | |
|
105
|
 Katar
|
28 Eylül 2022 | 22 Aralık 2020 | 7.491.345 | 2.583 | 256,04 | Evet | Pfizer/BioNTech | |
|
106
|
 Kazakistan
|
30 Eylül 2022 | 31 Ocak 2021 | 22.240.535 | 863 | 117,1 | Hayır | QazVac, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
107
|
 Kenya
|
18 Eylül 2022 | 4 Mart 2021 | 21.281.086 | 11.179 | 39,0 | Hayır | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing | |
|
108
|
 Kıbrıs Cumhuriyeti
|
27 Eylül 2022 | 6 Ocak 2021 | 1.794.533 | 49 | 200,31 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
109
|
 Kırgızistan
|
1 Ekim 2022 | 28 Mart 2021 | 3.256.790 | 1.693 | 49,17 | Hayır | Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
110
|
 Kiribati
|
12 Eylül 2022 | 1 Haziran 2021 | 159.883 | 90 | 133,23 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
111
|
 Kolombiya
|
19 Ağustos 2022 | 17 Şubat 2021 | 87.566.541 | 23.194 | 172,82 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
112
|
 Komorlar
|
31 Temmuz 2022 | 21 Nisan 2021 | 804.403 | 0 | 90,54 | Hayır | Covaxin, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
113
|
 Kongo Cumhuriyeti
|
31 Temmuz 2022 | 14 Nisan 2021 | 833.210 | 9 | 14,74 | Hayır | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
114
|
 Kongo Demokratik Cumhuriyeti
|
18 Eylül 2022 | 18 Nisan 2021 | 5.286.630 | 37.842 | 6,31 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
115
|
 Kosova
|
1 Ekim 2022 | 28 Mart 2021 | 1.836.216 | 19 | 103,04 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
116
|
 Kosta Rika
|
16 Eylül 2022 | 24 Aralık 2020 | 11.913.344 | 7.479 | 234,21 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
117
|
 Kuveyt
|
28 Eylül 2022 | 28 Aralık 2020 | 8.214.656 | 545 | 189,83 | Evet | CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
118
|
 Kuzey Kıbrıs |
26 Kasım 2021 | 15 Ocak 2021 | 617.389 | 6.011 | 761,77 | Evet | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac | |
|
119
|
 Kuzey Kore
|
||||||||
|
120
|
 Kuzey Makedonya
|
11 Eylül 2022 | 16 Şubat 2021 | 1.861.305 | 35 | 89,41 | Hayır | Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac, Sputnik V | |
|
121
|
 Küba
|
29 Eylül 2022 | 31 Mart 2021 | 42.052.954 | 21.539 | 372,29 | Evet | Abdala, Soberana Plus, Soberana02 | |
|
122
|
 Laos
|
11 Ağustos 2022 | 17 Mart 2021 | 11.111.066 | 2.251 | 152,17 | Evet | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
123
|
 Lesotho
|
17 Temmuz 2022 | 9 Mart 2021 | 1.077.116 | 783 | 52,7 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
124
|
 Letonya
|
11 Temmuz 2022 | 28 Aralık 2020 | 2.895.716 | 119 | 155,64 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
125
|
 Liberya
|
18 Eylül 2022 | 12 Mayıs 2021 | 3.657.724 | 15.475 | 74,92 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
126
|
 Libya
|
21 Eylül 2022 | 17 Nisan 2021 | 3.710.544 | 134 | 53,35 | Hayır | CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
127
|
 Lihtenştayn
|
23 Eylül 2022 | 21 Aralık 2020 | 71.443 | 0 | 186,76 | Hayır | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Pfizer/BioNTech | |
|
128
|
 Litvanya
|
1 Ekim 2022 | 27 Aralık 2020 | 4.502.482 | 206 | 167,4 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
129
|
 Lübnan
|
26 Eylül 2022 | 13 Şubat 2021 | 5.778.363 | 702 | 85,43 | Hayır | CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V | |
|
130
|
 Lüksemburg
|
25 Eylül 2022 | 28 Aralık 2020 | 1.346.902 | 223 | 212,47 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
131
|
 Macaristan
|
27 Eylül 2022 | 28 Aralık 2020 | 16.536.726 | 37 | 171,65 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V | |
|
132
|
 Madagaskar
|
18 Eylül 2022 | 12 Mayıs 2021 | 1.871.165 | 4.424 | 6,81 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing | |
|
133
|
 Makao
|
15 Eylül 2022 | 7 Nisan 2021 | 1.507.144 | 842 | 231,14 | Evet | Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing | |
|
134
|
 Malavi
|
18 Eylül 2022 | 17 Mart 2021 | 4.575.245 | 18.006 | 24,61 | Hayır | Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca | |
|
135
|
 Maldivler
|
26 Eylül 2022 | 2 Şubat 2021 | 950.888 | 9 | 174,93 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik V | |
|
136
|
 Malezya
|
1 Ekim 2022 | 24 Şubat 2021 | 72.137.996 | 1.931 | 220,1 | Evet | CanSino, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac | |
|
137
|
 Mali
|
18 Eylül 2022 | 30 Mart 2021 | 3.126.178 | 9.706 | 15,66 | Hayır | Oxford/AstraZeneca | |
|
138
|
 Malta
|
30 Eylül 2022 | 17 Ocak 2021 | 1.335.388 | 45 | 258,77 | Evet | Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
139
|
 Man Adası
|
23 Haziran 2022 | 21 Ocak 2021 | 189.994 | 3 | 222,81 | Evet | Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech | |
|
140
|
 Marshall Adaları
|
28 Eylül 2022 | 90.208 | 390 | 154,21 | Evet | |||
|
174
|
 Saint Kitts ve Nevis
|
5 Ağustos 2022 | 22 Şubat 2021 | 64.225 | 253 | 147,55 | Evet | Oxford/AstraZeneca | |
|
197
|
 Şili
|
29 Eylül 2022 | 13 Ocak 2021 | 62.374.909 | 7.214 | 324,8 | Evet | CanSino, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac | |
|
206
|
 Türkiye
|
1 Ekim 2022 | 13 Ocak 2021 | 152.317.553 | 7.829 | 179,12 | Evet | Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V | |
Türkiye'de COVID-19 aşı çalışmaları
Türkiye'de COVID-19 pandemisine karşı 2020 yılında 12 aşı çalışması başlatıldı. Bu aşı çalışmalarında Aralık 2020 itibarıyla sadece bir tanesi Klink Faz I'e geçmiş durumdaydı.
Pre-Klinik Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:
- Selçuk Üniversitesi RNA teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 15 Haziran 2020)
- Ege Üniversitesi DNA teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Mart 2020)
- Ankara Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 22 Mart 2020, Bitiş; 8 Temmuz 2020)
- Erciyes Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması
- Koçak Farma İlaç San AŞ inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama: Mart 2020 ?, Bitiş; Ekim 2020 ?)
- Selçuk Üniversitesi inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 2020, Bitiş; Ekim 2020 ?)
- Ali Aydınlar Üniversitesi ve Acıbadem Labmed Sağlık Hizmetleri canlı-atenüe virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Nisan 2020 ?)
- Boğaziçi Üniversitesi protein alt ünite (mikrokürecik) teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Ağustos 2020 ?) ,
- İzmir Biotıp ve Genom Merkezi protein alt ünite teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; ?)
- Bezmialem Vakif Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama: ?)
- Orta Doğu Teknik Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama ?)
Klinik Faz I Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:
- Erciyes Üniversitesi inaktive virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (TURKOVAC - Üretici Koçak Farma AŞ) (Faz 1 Başlama; 5 Kasım 2020 Bitiş; 14 Aralık 2020)
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
- "Can old vaccines from science's medicine cabinet ward off coronavirus?". The Washington Post. 11 Haziran 2020. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- "Labs are experimenting with new – but unproven – methods to create a coronavirus vaccine fast". The Conversation. 26 Mart 2020. 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- "How Long Will a Vaccine Really Take?". The New York Times. 30 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- "A New Entry in the Race for a Coronavirus Vaccine: Hope". The New York Times. 20 Mayıs 2020. 20 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- "Development and Licensure of Vaccines to Prevent COVID-19" (PDF). U.S. Food and Drug Administration (FDA). Haziran 2020. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. Diğer özet.
Dış bağlantılar
- "Coronavirus Vaccine Tracker". The New York Times. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- COVID-19 aşı izleyici, Düzenleyici Odak11 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "STAT's Covid-19 Drugs and Vaccines Tracker". Stat. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- Koronavirüs aşısını bulan BioNTech'in CEO'su Uğur Şahin: En az bir yıllık koruma sağlayacak 13 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.