Bir viral vektör aşısı, alıcının konak hücrelerine istenilen antijenin genetik materyal kodlamasını sağlamak için bir viral vektör kullanan aşıdır. Nisan 2021 itibarıyla, en az bir ülkede altı viral vektör aşısı yetkilendirilmiştir. Bu aşılar dört COVID-19 aşısı ve iki ebola aşısıdır.
Teknoloji
Viral vektör aşıları, hücreye antijeni kodlayan bir nükleik asit vermek üzere bir vektör olarak bir virüsün modifiye edilmiş bir versiyonunu kullanır. Viral vektör aşıları, vektör olarak kullanılan virüs veya antijen kaynağı ile enfeksiyona neden olmaz. Verdiği genetik materyal, bir kişinin genomuna entegre olmaz.
Viral vektör aşıları, hücreler içinde antijen ekspresyonunu mümkün kılar ve yalnızca hümoral bağışıklık kazandıran alt ünite aşıların aksine, sağlam bir sitotoksik T hücresi tepkisini indükler. Çoğu viral vektör, gerekli genler çıkarıldığı için replikasyon yapamayacak şekilde tasarlanmıştır.
Vektör virüsleri
Adenovirüs
Adenovirüs vektörleri, yüksek transdüksiyon verimliliği, transgen ekspresyonu ve geniş viral tropizm avantajına sahiptir ve hem bölünen hem de bölünmeyen hücreleri enfekte edebilir. Dezavantajı, birçok insanın önceden maruz kalma nedeniyle adenovirüslere karşı önceden var olan bağışıklığa sahip olmasıdır. İnsan adenovirüs serotip 5, yüksek titrelerde kolaylıkla üretilebildiği için sıklıkla kullanılır.
Nisan 2021 itibarıyla, en az bir ülkede COVID-19 için dört adenovirüs vektör aşısına izin verilmiştir:
- Oxford-AstraZeneca aşısı, modifiye edilmiş şempanze adenovirüsü ChAdOx1 kullanır.
- Sputnik V, ilk doz için insan adenovirüs serotip 26'yı ve ikinci doz için serotip 5'i kullanır.
- Johnson & Johnson aşısı serotip 26'yı kullanır.
- Convidecia serotip 5'i kullanır.
Zabdeno/Mvabea Ebola aşısının ilk dozu olan Zabdeno, ebola virüsünün Mayinga varyantının glikoproteinini eksprese eden insan adenovirüs serotip 26'dan türetilmiştir. Her iki doz da replike olmayan vektörlerdir ve birkaç Ebola virüsü proteininin genetik kodunu taşır.
Diğerleri
RVSV-ZEBOV aşısı bir ebola aşısıdır. Bu aşı, doğal VSV zarf glikoproteini geninin, Kikwit 1995 Zaire Ebola virüsünden alınan gen ile değiştirilmesi için genetik olarak tasarlanmış veziküler stomatit virüsünden (VSV) oluşan rekombinant ve replikasyon yetkin bir aşıdır.
Zabdeno / Mvabea Ebola aşısının ikinci dozu olan Mvabea, modifiye edilmiş bir vaccinia Ankara vektörü, bir tür çiçek virüsüdür. Her iki doz da replike olmayan vektörlerdir ve birkaç Ebola virüsü proteininin genetik kodunu taşır.
Aşı vektörleri olarak araştırılan diğer virüsler arasında adeno-ilişkili virüs, retrovirüs (lentivirüs dahil), sitomegalovirüs, Sendai virüsü, avulavirüsüinfluenza virüsü ve kızamık virüsü yer alır.
Tarihi
COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2'yi hedef alan aşılardan önce Zika virüsü, influenza virüsleri, solunum sinsityal virüsü, HIV ve sıtma gibi çeşitli bulaşıcı hastalıklara karşı viral vektör aşıları için insan klinik denemeleri yapıldı.
Viral vektör teknolojisini kullanan iki Ebola aşısı , Batı Afrika'daki (2013–2016) ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki (2018–2020) Ebola salgınlarında kullanıldı.RVSV-ZEBOV aşısı, Avrupa Birliği'nde Kasım 2019'da ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Aralık 2019'daZabdeno/Mvabea ise Temmuz 2020'de Avrupa Birliği'nde tıbbi kullanım için onaylanmıştır.