Geleneksel Çin tıbbı

Hong Kong Tsim Sha Tsui'da bir geleneksel çin tıbbı ürünleri satan dükkân

Geleneksel Çin Tıbbı (GÇT) veya asli çevirisiyle Çin Tıbbı (Basitleştirilmiş Çince: 中医学; Geleneksel Çince: 中醫學; pinyin: Zhōngyī xué), Çin'de ortaya çıkan, doğadaki değişim dönüşüm ve onun insan üzerindeki etkilerini takip eden, temel olarak Dao Evren Anlayışı'na dayanan, binlerce yıldır uygulanan ve sürekli geliştirilen, hekimlik uğraşlarının tümüne verilen ad dır. Sinosfer'de binlerce yıldır yaygınca, geri kalan dünyada ise özellikle son yarım yüzyıldır giderek artış gösteren bir uygulama alanına sahiptir. Çin Tıbbı; Çi (Qi, 氣 ) kuramı, Yin Yang ve Beş Unsur ilkelerine, Zang Fu yani organlar ve organ enerji kanalları gibi kurucu kuramlardan oluşur. Dao Kozmogonisi'ni temel alan GÇT'nin kökleri şamanik, göçebe, Avcı-Toplayıcı toplumlara kadar uzanır. Günümüze kadar sürekli elenerek ve geliştirilerek bugünkü halini almıştır. Ağırlıklı olarak Grek Felsefesi'ne ve Avrupamerkezci felsefelere dayanan "Modern Tıb/Allopatik Tıb" dan taban tabana farklı evren anlayışı üzerine kuruludur. Bu yüzden Modern Tıb savunucuları GÇT'yi önemsizleştirme ya da değersizleştirme tutumunu korumayı tercih ederlerken, batı dillerine Çinceden çeviri yapan Unschuld gibi üretken isimler de bu temkinliliği koruyanlar arasındadır. Bu tartışmalar bilim dünyasında sürekliliğini korumaktadır. Çinli hekimler modern bilime ne kadar uyduğu ya da uymadığından çok, işe yarayıp yaramadığına odaklanmayı öncelikli görmekteler. Çin'de klinikler GÇT ve Modern Tıbbı bir arada uygulamaktadır.

Akupunktur (针灸 - İğne ve Yakı), Çin Tıbbı Bitkileri, Çin Tıbbı Beslenmesi, Çigong, Tuina, kupa çekme, vs. gibi tedavi yöntemleri kullanılır. MÖ 2500-300 arası dönemde ağırlıklı olarak usta çırak ilişkisiyle bilgiler yeni nesillere aktarılmıştır. MÖ 300'lü yıllardan sonra tüm klasik eserlerin yeniden sistematik bir düzen içinde yazılması süreci başlamıştır. Hekimlik alanında Huang Di- Nei Jing (Sarı Hekim'in Dahiliye Tıbbı) adlı eser en eski yazılı kaynak olduğu gibi günümüzde bile hala başvuru kitabı olarak kullanılmaktadır. Huang Di, efsanesel bir karakter olarak anlatılsa da özünde bu tıbbı eserin, birçok hekimin deneyim ve yöntemlerinin derlemesi olduğu görüşü hakim dir.

Çin Tıbbı ve Modern Bilim/Tıp Tartışmaları

Çin Tıbbı, bazı Modern Tıb akademisyenleri tarafından; qi, organ ve kanallar sistemi ve akupunktur gözeleri gibi kavramların bilimsel kanıtlara dayanmaması gibi nedenler gösterilerek eleştirilir. Öte yandan, bu eleştirilerin kendisinin bilimsel bir duruş olmadığı öne sürülmüştür: Çin Tıbbı'nda kullanılan yaklaşımların Avrupa Merkeziyetçi bilim ve felsefe tezlerinden farklı olması nedeniyle onun bilimsel geçerliliği hakkında olumlu ya da olumsuz kesin bir hükümün ortaya konması olanaklı görünmemektedir.

GÇT insan beden yapısını, organlar ve onların çi ağı örgüsüyle (Qi kanalları) tariflerken, Modern Tıb beden anatomisini sadece fiziki, cisimsel varlığıyla sınıflandırmıştır. Modern Tıb savunucuları, GÇT'de Çi Ağı denilen şeyin tam olarak ne olduğunun ve buna bağlı olarak akupunktur gözelerinin/noktalarının bilimsel olarak ortaya konamamasını kabul etmemektedirler. GÇT'nin işe yaramasını ise plasebo etkisi olarak açıklamaktalar. Modern Tıb, aynı sorunu Psikoloji alanı için de yaşamaktadır. Psikolojideki birçok kavram tam olarak bilimsel midir değil midir nesnesel olarak ortaya konamaktadır. GÇT savunucuları; doğal gözlem, deneme, yanılma, eleme, tutarlılık, devamlılık arayışına dayalı doğal bilimler anlayışının, doğanın matematiksel analizlerle kanıtlama yöntemine dayalı bilim anlayışına evrilmesiyle GÇT'deki kuramların kavranması çok daha güç hale gelmiştir. Modern Bilim köklerini Grek Felsefesi'nden alan ve onun gelişmiş versiyonları olan 16-20yy arası ortaya çıkan filozofların görüşleriyle şekillenen ve temelinde akla dayanan bir bilim anlayışıdır. Akıl ve mantık, Çuang Zi'ye (MÖ 3.yy) göre insanın kurduğu dünyaya ait yapay bir kavram olarak ele alınır. Yer ve Gök'ten ibaret bu evrenin doğası, insan tarafından inşa edilen evrenle aynı ilkeler doğrultusunda çalışmaz. O yüzden, batılı GÇT savunucuları; Modern Tıb savunucuları GÇT'yi bilim terazisine alırken aslında akıl ve mantığa dayalı insan tarafından kurgulanmış ve inşa edilmiş bir evren (doğadan kopmuş) anlayışının terazisine çekmektedir, görüşündeler. Yoksa, doğayla bağı kopmamış asıl bilimin terazisine değil. Dolayısıyla insan merkezli bu bilim anlayışında GÇT hiç bir zaman kanıtlanamaz. Akıl ve mantığa dayalı bilim anlayışı Kuantum Mekaniği ilkeleriyle de tam örtüşmez, görüşündeler. Çin'in konuya bakışında farklı bir yaklaşım vardır. Çin anlayışı hekimlikte, siyasette, askeriyede, bilimde fark etmeksizin binlerce yıldır aynı strateji üzerine kuruludur: İçeride uyum bozulmuşsa, dışarıdan istila gelmesi olağandır. Kusur; saldıranda değil, saldırıya açık olandadır.

Tartışmalardaki temel görüş farklılıklarının aslında dayandıkları bilim ve felsefi alt yapılarındaki farklılıktan kaynaklandığı görünmektedir. Tartışma, "bilim tam olarak nedir" sorusunu ortaya koymaktadır.

Descartes ile başlayan Akılcılık anlayışıyla, Modern Bilim (ağırlıkla Avrupa Merkeziyetçi), nesnesi/cismi olmayan hiç bir şeyi bilim kapsamına almamaktadır. Dao Kozmogonisi'ne dayanan Çin Tıbbı ise nesnesi olan her şeyin nesnesizlik/cisimsizlik halinden (Dao) doğduğunu ve bu hali nesnel kanıtlamanın mümkün olamayacağını öne sürer. Burada beliren soru "Aynı anda bir çok farklı bilim anlayışının/bilimin ortaya çıkması mümkün müdür" sorusudur. Kimi felsefeciler, fizikçiler; tutarlı ve belli bir sisteme dayanan bütünlüklü bir yöntem uygulandığı sürece farklı bilimler mümkündür, görüşünü savunurlar. Kimi hekimler, klinikte bir uygulamanın bilimsel olup olmadığı hastalığı tedavi edebildiği sürece ikincil sorudur, görüşünü savunurlar. Hekimlikte en temel ilke, hastaya zarar vermemektir. İbn-i Sina (MS 10.yy); hastalıklara akıl ve mantık yoluyla yaklaşmak felsefi bir yaklaşımdır ama bir hekim için çok tehlikeli olacak bir yaklaşımdır; hekimler acilen olgularla hareket etmeye öncelik vermelidir diye önermiştir.

Bu tartışmalarda Çin Tıbbı ve Modern Tıb'ın birbirini olumsuzlayacak kesin verilere sahip olmadığı anlaşılmaktadır. Modern Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşundan itibaren Çin'deki hekimler, öncelikle binlerce yıl boyunca hurafeleşen bilgi ve tecrübelerin asıl olandan ayıklanması için çalışmalar başlatmışlardır. 19. yüzyılda Birleşik Krallık, Çin'i işgal etmiş ve Afyon Savaşları diye bilinen süreci başlatmıştı. Bununla birlikte, Çin'de hüküm sağlama sürecinde GÇT'nin tüm birikimleri ve kurumları yok edilmeye çalışılmıştır. Çin, Çin Tıbbı'nın hak ettiği değere yeniden kavuşması gerektiğini, beraberinde, Modern Tıb'bın da takip edilmesi gerektiğini savunmuş ve uygulamaya koyulmuştur. Yüksek nüfusu olan Çin için Çin Tıbbı'nın sağladığı kolaylıklar sayesinde Çıplak Ayaklı Hekimler hareketi, tüm köylere mecralara hekimlik hizmeti sağlayabilmiştir. Asya Kıtası'nın büyük bölümünde Çin Tıbbı kuramları, geliştirilmiş farklı teknikler ile yaygın olarak kullanılagelmiştir.

Çin Tıbbı'nın bilimsel olup olmamasından çok maliyetsiz oluşunun, Modern Tıbbın ekonomi ayağını bir tür tehlikeya sokuyor olmasının asıl tartışmanın kaynağı olduğunu savunan görüşler de yaygınlaşmaktadır.

GÇT'de Kullanılan Kuram ve Yöntemler

Çi (Qi) Kuramı

Kainatın oluşumunda ve her aşamasında rol alan tetikleyici güce, enerjiye Çi denmektedir. İnsan diğer tüm varlıklar gibi bu evrenin bir parçasıdır ve evrenin tüm özelliklerini barındırır. Dolayısyla insan da Çi'nin başka bir biçim almış ve almaya devam eden halidir. İnsan beden (Yin Çi) ve canı (Yang Çi) içeriden ve dışarıdan gelen etkenlerle geçici veya uzun uyum bozukluğu yaşayabilir. Yin ve Yang uyumsuzluğu, Çi'nin değişik yöntemlerle (bitkiler, akupunktur, çigong vbg.) uyarılaması ile bedende veya canda uyumun tekrar yakalanmasıyla giderilir. Türkçede canlılar için Çi'nin karşılığı "Can", batı dillerinde genel anlamıyla yaygın olarak "Enerji" sözcüğü kullanılmaktadır. Bir çok kaynak orjinal terimi yani Çi'yi (Qi) kullanmayı öğütler.

Yin Yang Kuramı

Kainat, Çi belirirken aynı anda yin ve yang karşıtlığının da devreye girmesiyle doğmaya başlar. Bu karşıtlık olmadan çi devinim halinde olamaz. Tüm kainatın hareket ilkeleri yin ve yang karşıtlık ilkeleridir. İnsan bedeni de kainatın bir paraçası olarak yin ve yang ilkelerinden bağımsız değildir. Çi, bedende ve canda her türlü etkinliğinde yin ve yang karşıt kutup ilkeleri ile yol alır. İçerden veya dışardan gelen etkenler ile sağlığını yitiren bir canlıda çi ya yin kutbu ve/veya yang kutbu üzerinden zarar görebilir. Uyum sağlanmazsa bu iki kutup birbirini tüketmeye başlayabilir. Uyumsuzluk gittikçe daha da güç bir hale dönüşebilir. Uyum aranırken de aynı şekilde yin/yang ve çi göreceli koşulları gözlemlenir.

Organlar ve Kanalları Kuramı

Çin tıbbında, modern tıbdaki gibi bir anatomi anlayışı yoktur. Organlar her zaman onlara bağlı kanallarla birlikte düşünülür. Yin ve Yang organ ve kanalları olarak iki ana kola ayrılır. Yin organ ve kanalları daha çok besleyici çi ve kan üretiminde, yang organ ve kanalları ise çi ve kanın işlevselliği üzerinde görevlidir. Modern tıbdaki pankreas organı Çin tıbbında yoktur. Çin tıbbında üç ocak adlı organ ve kanal da Modern tıbda yoktur. Diğer organlar (kanallar hariç) iki tıbda da aynı olmasında karşın görev ve işlevleri çok farklılıklar gösterebilir.

Her organ içinde çi taşıyan kanallarla birlikte vardır ve birbirleriyle bir ağ, örgü gibi bağlantılı haldedirler. Organdaki uyumsuzluk kanallara yansır, kanallardaki uyumsuzluk organa yansır. Akupunkturda olduğu gibi çi uyumunun yakalanması için kullanılan diğer uygulamalar da çi kanalları aracılığıyla, tüm bedeni sağıltır. Bedene dışardan gelen ve çi uyum seviyesini bozan etkenler yine bu kanallar üzerinden vucuda yayılabilir.

Altı Dış Etken

Rüzgar, soğuk, sıcak, kuruluk, nem, yazın kavuran sıcağı. Bu etkenler canlının çi enerjisini yin veya yang kutbu üzerinden genelde taşkınlık biçimiyle etkiler. Taşkınlık yin veya yang oluşuna göre karşı kutbu tüketir. Bu durum enerji uyum bozukluğuna yol açar. Uyum sağlanırken bu dış etkenlerin bilinmesi tedavi için önemli bir veri niteliğindedir.

Beş Unsur Yaklaşımı

Antik çinli bilgelere göre evrenin en temel öz maddeleri ve onlar arasındaki ilişkiyi temel alır. Birçok eski kültürde görülmesine karşın Çin'de kuramsal gelişimi devam eden bir yaklaşımdır. Beş Unsur (Wuxing) olarak anılır. Beş Unsur dünya ve tüm evrenin olduğu kadar insan bedeninde de yer alan kurucu, yönlendirici, dönüştürücü unsurlardır. Etkileri ve ilişkileri kaçınılmaz etkendir.

Geleneksel Çin Tıbbında (GÇT) Beş Element teorisi kadar Yin-Yang karşıt kutupluluğunu anlamak da önemlidir. Her şeyin birbirini tamamlayan bu iki karşıt kutuptan oluştuğu kabul edilir Geleneksel Çin Tıbbı ve onun da bir parçası olan Çigong'da. Eski bir Çin tıp kitabında "Yin ve yang'ı anladığınızda tüm Evreni ellerinizde tutabilirsiniz" denmektedir. Bu iki evrensel enerji doğada olduğu kadar bedenlerimizde de sağlıklı olma durumunda dengeli bir şekilde yer almaktadır. Örneğin GÇT'de bedenimizin ön yüzü Yin kabul edilirken arka tarafı Yang; bedenin üst kısmı Yang, alt kısmı Yin, orta kısmı ise hem Yin hem Yang; kol ve bacaklarımızın dış kenarları Yang, iç tarafları Yin; Çi enerjisi Yang, kan ve bedensel sıvılar Yin; beş ana organ (karaciğer, kalp, dalak, akciğer, böbrek) yin, bu organların eş organları (safra kesesi, küçük bağırsak, mide, büyük bağırsak ve mesane) Yang kabul edilir. Normal sağlıklı koşullarda Yin ve Yang'ın birbirleriyle ayrılmayan, uyumlu bir ilişki içinde olduğu kabul edildiğinden herhangi birisinde çıkacak bir problemin karşıt kutbunu da etkileyeceği varsayılmaktadır. Örneğin safra kesesinde çıkacak bir dengesizlik er ya da geç eş organı olan karaciğeri etkilecektir ve bunun tersine karaciğerdeki bir problem de safra kesesini etkilecektir.

Dört Temel

Sağlığın dört temeli; kan (hsueh), enerji (çi), gıda (ying) ve direnç (wei)dir. Yin ve yang'ın fizyolojik bakımdan işlevsel görünümleri olan bu dört temel karşılıklı olarak birbirlerine bağlıdır ve kişinin hem sağlık durumunu hem de hastalıklara ve dejenerasyona yönelik direnç kuvvetini tayin eder.

Kan: Kan fiziksel bedenin beslenmesinin doğrudan sorumlusudur ve durumu diğer üç temeli etkiler. Örneğin kan (yin) enerjiyi besleyin gıdayı (yin) taşıdığı için zayıf veya toksik kan bedenin ihtiyaç duyduğu yeterli besini bedene dağıtamaz ve yüksek enerji sağlayamaz, bunun sonucunda yetersiz besin (yin) yüksek mukavemet (yang) sağlayamaz.

Tarihçe

Geleneksel Çin Tıbbı üzerinde Dao ilkelerinin önemli etkileri görülmektedir.

GÇT'da vücuttaki çi'nin dolaşım kanalları ya da meridyenlerini gösteren diagram

MÖ 27yy'a uzanan efsanelerdeki ilk Çin imparatoru Huang Di Sarı Hakan'ın adı geçmektedir. Veziri Ch'i Pai ile yaptığı sohbetlerden doğduğu kabul edilen Neijing-Dahiliye Tıbbı, Suwen-Temel Sorular cildi Geleneksel Çin Tıbbı'nın ilkelerini içeren ilk yazılı kaynak olduğu kabul edilir. Günümüz araştırmacıları, metnin bir bölümünün MÖ-1000'li yıllara dayanmış olsa da geri kalan bölümlerinin Chou ve Han Hanedanlıkları sırasında yaşamış anonim hekimlere ait olduğunu iddia etmektedirler. Han hanedanlığı döneminde tüm hekimlik bilgileri bir araya getirilerek akupunktur, moksa, çin tıbbı bitkileri bir sistem içine oturtulmuştur.

Neijing Suwen'e ilk atıf yapılan eser Han Hanedanlığı'nın sonuna doğru yaşayan ve Geç Han veya Doğu Hanlığı farmakololarından, mucid, yazar, hekim Zhang Zhongjing'in Shang Han Lun (傷寒論 ) Soğuk Hasarı Üzerine (MS-2yy) kitabıdır. Jin hanedanlığı sırasında yaşayan diğer bir hekim akupunkturu benimseyen ve uygulayan Huang-fu Mi (M.S.215-282) M.S. 265'te yazdığı eseri Jia Yi Jing'de Sarı İmparatordan alıntı yapmaktadır.

19 yüzyılda afyon (opium) savaşları döneminde işgalci Birleşik Krallık Hükûmet'i Geleneksel Çin Tıbbını yasaklayarak uygulanma olanaklarına önemli ölçüde zarar vermiştir. Bir süre içinde çok fazla hurafe barındırdığı görüşüyle modern tıbba öncelik veren Mao Zedung, 1960 yılında hükûmetin artık GÇT'yi yasa dışı saymaya devam edemeyeceğine karar vererek en bilinen on doktorun içinde yer aldığı bir komisyon kurdurmuş ve GÇT'nin araştırmaları yaptırarak daha sistemli bir halde kullanılmasının önünü açmıştır. Günümüzde, Geleneksel Çin Tıbbı diye bilinen sistem de Mao'nun kararıyla tekrar daha ileri seviyede standart hale getirilmiş olan bu sistemdir.

Ayrıca bakınız

• Alternatif tıp
• Akupunktur
• Akupresör
• Çigong
• Sözdebilim
• Yunani Tıbbı
• Geleneksel Gürcistan tıbbı

Konuyla ilgili yayınlar

• Maciocia, Giovanni, The Foundations of Chinese Medicine: A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists; Churchill Livingstone; ISBN 0-443-03980-1
• Ni, Mao-Shing, The Yellow Emperor's Classic of Medicine : A New Translation of the Neijing Suwen with Commentary; Shambhala, 1995; ISBN 1-57062-080-6
• Holland, Alex Voices of Qi: An Introductory Guide to Traditional Chinese Medicine; North Atlantic Books, 2000; ISBN 1-55643-326-3
• Unschuld, Paul U., Medicine in China: A History of Ideas; University of California Press, 1985; ISBN 0-520-05023-1
• Scheid, Volker, Chinese Medicine in Contemporary China: Plurality and Synthesis; Duke University Press, 2002; ISBN 0-8223-2872-0
• Porkert, Manfred The Theoretical Foundations of Chinese Medicine MIT Press, 1974 ISBN 0-262-16058-7
• Graham, A. C. (translator). (2001). Chuang-tzu: The Inner Chapters. Indianapolis: Hackett Publishing Company, inc. ISBN 0-87220-581-9
• Lau, D. C. (1963). Lao Tzu: Tao Te Ching. London: Penguin Classics. ISBN 0-14-044131-X
• Graham, A.C., Disputers of the Tao: Philosophical Argument in Ancient China (Open Court 1993). ISBN 0-8126-9087-7
• Blofeld, J. Taoism, The Quest for Immortality, Mandala-Unwin Paperbacks London, 1989. ISBN 0-04-299008-4
• Cheng, Tinhung. Tai Chi Transcendent Art, The Hong Kong Tai Chi Association Press Hong Kong, 1976. (in Chinese)
• Chen, Wei. Introduction to the Study of Qigong, Hua Xia Publishing Beijing, 1995. ISBN 7-5080-0702-6 (in Chinese)
• Wu Gongzao. Wu Family T'ai Chi Ch'uan (吳家太極拳), Hong Kong, 1980. (in Chinese)
• Wile, Douglas Lost T'ai-chi Classics from the late Ch'ing Dynasty (1996) State University of New York Press, Albany. ISBN 0-7914-2653-X
• Dr. Huang Jianping, Methodology of Traditional Chinese Medicine, New World Press, Beijing-China, 1995
• Daniel Reid, The Complete Book of Chinese Health & Healing, Shambala, 1995

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Geleneksel Çin tıbbı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• University of Minnesota's Center for Spirituality and Healing
• The Worldly - East Meets West: A Look at Alternative Medicine Today
• Chinese Herbal Remedies
• American Journal of Chinese Medicine 9 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Classics of Traditional Chinese Medicine15 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Chinese Medical Institute and Register 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Acupuncture. NIH Consensus Statement 1997 Nov 3-5; 15(5):1-34.9 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Critical review of TCM2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• China, Chi, and Chicanery (a critical view)
• Effects of acupuncture on gastroparesis study 17 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Traditional Chinese Medicine--A Favored Adjunctive Therapy for American Cancer Patients
• Merging Chinese Traditional Medicine into the American Health System
• The Chinese Medicine Sampler
• Traditional Chinese Medicine news, information, education, research and discussion 10 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• National Certification Commission for Acupuncture and Oriental Medicine (USA) 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• American Association for Acupuncture and Oriental Medicine 21 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• California State Oriental Medical Association (CSOMA) 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.