Çocuk Dostu Alanlar (ÇDA), çocukların desteklenmesine ve korunmasına yardımcı olmak için acil durumlarda kurulan güvenli alanlardır.
Bu alanlarda; savaş, doğal afet, göç veya diğer acil durumlar nedeniyle çocukların yaşadığı travmalarını atlatabilmelerini sağlamak ve uyum sorunlarını en aza indirmek amacıyla kişisel gelişimi artırmaya yönelik psikososyal destek faaliyetleri yürütülmektedir. ÇDA'lar çocuklara, oynama, öğrenme, değişen koşullara uyum sağlama ve kendilerini özgürce ifade edebilme imkânları sunarlar. Kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruşları ve/veya hükûmetler genellikle toplum desteğine dayanarak Çocuk Dostu Alanları katılımcı bir şekilde tasarlar ve uygular. ÇDA kısa veya orta vadeli bir müdahaledir ve genellikle çadırlarda veya geçici yapılarda hizmet vermektedir.
ÇDA, acil durumlarda en çok kullanılan çocuk koruma ve psikososyal destek müdahalelerinden biridir. Yaygın olarak tercih edilmelerinin sebebi, aktivitelerin çeşitli etmenlere uyarlanabilirliği ile ÇDA’ların hızlı ve düşük maliyetli bir müdahale şekli olmalarıdır. ÇDA’lar, Çocuk Merkezli Alanlar, Güvenli Alanlar, Güvenli Oyun Alanları ve Çocuk Dostu Alanlar / Ortamlar olmak üzere farklı kuruluşlarca farklı adlarla da ifade edilebilir. ÇDA’lar, çocuklara kriz sırasında maruz kalabilecekleri kalabalık yaşam koşullarından kaçma fırsatı sunar. Öte yandan, ebeveynlere hayatlarını sürdürme noktasında temel ihtiyaçlarını karşılamalarına yönelik gerekli olabilecek çocuksuz zamanı da sağlarlar. Acil durumlarda stres düzeylerinin ve istismar olaylarının artması riskleri, bu alanların sağlanması ile azaltılabilir. ÇDA, acil durumlarda sıklıkla ihmal edilen küçük çocukları veya ergenleri desteklemek için uyarlanabilir.
Tarihçe
ÇDA’lar, 1999'dan bu yana yaygın olarak kullanılmaktadır.UNICEF tarafından geliştirilen ve çocukların hayatta kalma, gelişme, katılım ve korunma haklarını, özellikle kriz veya istikrarsızlık dönemlerinde, güvence altına almak için geliştirilen hak temelli bir yaklaşım olarak başlatılmıştır. UNICEF, Nisan 1999'da Arnavutluk'taki Kosova krizi sırasında ilk ÇDA'yı uygulamıştır. Daha sonra, Türkiye'de 1999 depreminden kurtulanlar için çadır kentlerde ÇDA’lar kurulmuştur.
Türk Kızılay, 2011 yılında başlayan Suriye iç savaşıyla birlikte oluşan göç akınına acil yardım müdahalesi kapsamında, UNICEF desteğiyle, mülteci kamplarında ÇDA’lar oluşturmuştur. 2019 itibarıyla Türkiye’deki ÇDA’lar, Suriyeli nüfusun yoğun olduğu illerde çeşitli modellerde uygulanmaktadır.
İnsani yardım müdahalesinin ortak bir parçası haline gelen ÇDA modelleri Angola, Çad, Kolombiya, Danimarka, Doğu Timor, El Salvador, Etiyopya, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Hindistan, İran, Irak, İran, Ürdün, Lübnan’da ve diğer ülkeler arasında Liberya, Mali, Rusya, İşgal altındaki Filistin Toprakları, Pakistan, Paraguay, Filipinler, Sırbistan, Somali, İspanya, Suriye, Tanzanya, Türkiye ve Uganda’da uygulanmıştır.
Etkinlikler
ÇDA etkinlikleri, içeriğe göre değişiklik gösterebilecek çeşitli hizmetlere veya faaliyetlere erişim olanağı sağlayan bütünleşmiş programlardır. Bunlar arasında yapılandırılmış eğlence imkânları, gönüllülük modelleri, oyun grupları, akran destek modelleri ve iyileştirici sınıflar yer almaktadır. Bazı ÇDA programları dini ve manevi etkinlikleri içerir.
Verimlilik
World Vision ve Columbia Üniversitesi, Save the Children, UNICEF ve diğer bazı kurumlarla birlikte, ÇDA’nın sonuçlarını ve çocuklar üzerindeki etkilerini belgelemek üzere üç yıllık bir işbirliği projesine katılmıştır. ÇDA’nın çocuklara yarar sağlayabileceğini, ancak etki kapsamının büyük ölçüde değişiklik gösterdiğini bulmuşlardır. Birçok bağlamda, ÇDA çocukların yaşamları üzerinde olumlu bir etki sağlarken, her alanda yeterince olumlu çıktı sağlamaz. Araştırma sonucunda, küçük çocukların ÇDA’ya daha fazla katılmaya ve daha fazla etki göstermeye meyilli olduğu da belirlenmiştir. ÇDA müdahalelerinin çocuklara uzun vadeli etkilerini değerlendiren uzun dönemli çalışmalar henüz yapılmamıştır.