Çölyak hastalığı (ya da glüten Enteropatisi); bağırsaklardaki besin emilimini sağlayan villus denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır.
Belirtileri
Küçük çocuklarda kusma, ishal, karın şişliği, iştahsızlık, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabileceği gibi daha ileri yaşlarda sadece kansızlık, boy kısalığı, kemik zayıflığı ve nedeni bilinemeyen karaciğer hastalığı, şiddetli karın ağrıları, gaz problemleri gibi çok değişik belirtilerle de kendini gösterir.
Çölyak hastası olan kişiler buğdayda, arpada, çavdarda ve kesin olmamakla birlikte yulafta bulunan ve glüten olarak adlandırılan bir proteine tahammül edememektedir. Eğer glütenli bir ürün tüketirlerse karın ağrıları olabilir. Çölyaklı hastalar glüten içeren yiyecekler yediklerinde, onların bağışıklık sistemleri bunu ince bağırsaklara zarar vererek yanıtlar. Özellikle çok küçük ve parmak şekline benzeyen villus olarak adlandırılan ince bağırsaktaki emilimi sağlayan yapılar kaybolur (düzleşir ve görevini yapamaz hale gelir).
Yiyeceklerdeki besinler bu villuslardan geçerek kan dolaşımı içine emilirler. Villuslar olmadan kişi; ne kadar yiyecek yerse yesin; beslenemez.
Vücudun kendi bağışıklık sistemine zarar vermesinden dolayı çölyak hastalığı oto-immün sistem rahatsızlığı olarak düşünülmektedir. Bununla birlikte, yiyeceklerin emilememesinden dolayı sindirim rahatsızlığı olarak da sınıflandırılabilmektedir.
Tanı yöntemi
Çölyak hastalığının kesin tanısı ancak deneyimli bir gastroenterolog tarafından yapılacak kan tahlilleri ve ince bağırsak biyopsisi ile tanımlanabilir.
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır, yani ailevi kalıtım söz konusudur. Bazen hastalık bir ameliyat, çocuk doğumu, hamilelik, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stresten sonra tetiklenebildiği gibi ilk seferde de aktif olabilir. Hastalık yaşamının herhangi bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Çölyak kimi kişilerde çocukluk, kimilerinde ergenlik, kimilerinde ise orta yaş grubunda ortaya çıkabilmektedir.
Tedavi şekli
Tanı konulduktan sonraki aşamada uyulması gereken tek tedavi yöntemi ise size uzman hekim tarafından önerilen glüten içermeyen besinlerle beslenmektir. Glüten buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunduğu için bu gıdalardan ömür boyu uzak durmak gereklidir.
Çölyaklı kişiler normal ekmek, makarna, pasta, börek, bisküvi ve benzeri çok sayıda gıdayı yememek durumundadır.
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler
- Tüm sebzeler.
- Tüm meyveler.
- Tüm bakliyatlar.
- Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar.
- Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin.
- Et, balık, tavuk (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmadığı sürece güvenle tüketilebilir.)
- Una batırılmamış konserve çeşitleri.
- Mısır, pirinç ve patates. Bunlar hem tüketilebilir hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği tek başına tüketilebileceği gibi unları da güvenle tüketilebilir.
- Karabuğday unu.
- Evde çekilmiş güvenli baharatlar.
Çölyak hastalığı diyet tedavisinde tüketilmesi yasak besinler
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün.
- Un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, irmik tatlısı, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, glüten içeren hazır salça, soslar, tarhana çorbası, yarma.
- Galeta ununa veya buğday ununa batırılarak kızartılmış tavuk ve balık gibi et ürünleri.
- Malt kullanılan alkollü içecekler, (bira, votka, cin vb.) Özellikle bira yapımında arpa kullanıldığı için içeriğinde glüten barındırmaktadır.
- Hazır kahve ve paketli çaylarda kıvam arttırıcı buğday unu kullanıldığı için tüketilmemelidir.
- Glüten içeren şalgam suyu. (Piyasada glütensiz şalgam suyu satışı yapılmaktadır)
- Glüten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler. (Hazır köftelerde buğday unu vardır)
- Hazır yoğurtlar. (Çölyaklı olanlar ev yoğurdu yapmalıdırlar)
- Çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında glüten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir. Satın alınacak ürünlerin ambalajındaki içindekiler bölümü okunmalıdır. Bazı gıdaların içindekiler bölümünde alerjen uyarısında glüten içerdiği veya içermediği yazmayabilir. Ambalajın bir başka yerinde yazabilmektedir. Bu nedenle alınan ürün tüketilmeden önce mutlaka detaylıca kontrol edilmelidir.
- Tuzlu ve soslu kuruyemişler glütenle (buğday unu ile) yapıştırıldığı için tüketmekten kaçınılmalıdır. Ancak bunların glütenle işlem görmemiş hali, glüten içermeyen kuruyemişler serbesttir. Özellikle paketli kuruyemişler glüten bulaşmış makinalarda üretildiği için glüten bulaşabilir.
- Sirke. (sirke yapımında bulgur ya da ekmek mayalama amaçlı katıldığı için özellikle nohut ile mayalanan sirkeler tüketilmelidir)
Habertürk TV kanalında "Güne Bakış" adlı programa katılan Canan Karatay, çölyak vakalarının arttığını ifade etmiştir.
Bazı gıda firmaları ürünlerinde glüten içermeyen gıdalar üretmeye başladı ve azda olsa marketlerde glütensiz ürünler yavaş yavaş yerini almaya başladı.
Glütensiz ürünler glütenli ürünlere göre daha pahalıdır ve ulaşılabilmesi zordur. Çölyaklı olanlar bu durumdan rahatsızlık duyarlar. Çölyak "zengin hastalığı" olarak da bilinmektedir. Toplumda çölyak bilinen bir hastalık olmadığı için bu hastalığı olanlar toplumda kendilerini ifade etmede zorluk yaşarlar.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- https://web.archive.org/web/20141211143825/http://www.colyak.web.tr/
- http://www.colyak.org.tr5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
