Ribozom, ribozomal RNA (rRNA) ve proteinlerden oluşan ve hücrenin protein sentezinden görevli olan makromoleküldür. Tüm canlı hücrelerinde bulunmaktadır. (Virüsler halen daha günümüzde canlı varlıklar olup olmadıkları tartışılmaktadır, virüslerde ribozom bulunmamaktadır. Virüsler yerleştikleri hücrenin ribozomunu kullanmaktadır.) Prokaryot hücrelerde sitoplazmada serbest halde, ökaryot hücrelerde ise sitoplazmada serbest halde, kloroplast, mitokondri ve granüllü endoplazmik retikulumda bulunan 120-200 Å (angstrom) çapındaki yapılardır. Ribozomun yaklaşık %65 kadarı rRNA, geri kalan %35'lik bir kısmı ise ribozomal yapıdaki proteinlerden oluşur. Kompermentalizasyon teşkil etmediği için organel değildir.
Yapısı
Ribozom iki alt birimden oluşur. Ökaryotlarda büyük alt birim 60S, küçük alt birim ise 40S'tir.Bu alt birimlerin birleşimi 80 S'lik ökaryot ribozomunu oluşturur. Prokaryotlarda büyük alt birim 50S, küçük alt birim 30 S'tir. Bu alt birimlerin birleşimi ise 70S'lik prokaryot ribozomunu oluşturur.
(1) Çekirdekçik
(2) Çekirdek
(3) Ribozomlar (küçük noktalar)
(4) Vezikül
(5) Granüllü endoplazmik retikulum (ER)
(6) Golgi aygıtı
(7) Hücre iskeleti
(8) Granülsüz endoplazmik retikulum
(9) Mitokondriler
(10) Koful
(11) Sitoplazma
(12) Lizozom
(13) Sentrozom içindeki Sentriyoller
| Ribozom | Alt birim | rRNA'lar | Protein |
|---|---|---|---|
| 70 S | 50 S | 23 S (2904 nt) | 34 |
| 5 S (120 nt) | |||
| 30 S | 16 S (1540 nt) | 21 |
| Ribozom | Alt birim | rRNA'lar | Protein |
|---|---|---|---|
| 80 S | 60 S | 28 S (4718 nt) | 49 |
| 5,8 S (160 nt) | |||
| 5 S (120 nt) | |||
| 40 S | 18 S (1874 nt) | 33 |
Kloroplast=70S : 50S ( 23S, 4.5S, 5S rRNA’lar ve ~8 protein; 30S (16S rRNA ve ~11 protein). Mitokondri= 55S türlere göre değişebilir.
- İnsan Mitokondrisi: 16S ve 12S rRNA (2 tane).
- Bitki Mitokondrisi: 16S, 12S ve 5S rRNA (3 tane).
(S = Svedberg birimi = Sedimantasyon (çökelme) katsayısı. 1X10 -13 sn’de sedimantasyon katsayısı 1S olarak kabul edilir.) Ribozomlar protein sentezlerinin yapıldığı merkezlerdir. Protein sentezleneceği zaman DNA'nın yarım dizisi karşısında sentezlenen mRNA zinciri ribozomun 40S'lik küçük alt birimine bağlanır. Ribozomlar tek yahut gruplar halinde bulunurlar. Tek bulunanlara monomer ribozom, gruplar halinde bulunanlara ise polizom veya poliribozom denir. Bunlar ayrıca hücrenin tipi, gelişmesi ve fonksiyonuna göre ya endoplazmik retikulum'a bağlı veya sitoplazmada serbest olarak bulunurlar. Endoplazmik retikulum'a bağlı olanlar hücre dışına verilecek proteinleri (pankreas, sindirim enzimleri vb.) serbest ribozomlar ise hücrenin ihtiyaç duyduğu yapısal proteinleri sentezler.
