Resimlerin Değiş-Tokuşuna Dayanan İletişim Sistemi
Resimlerin Değiş-Tokuşuna Dayanan İletişim Sistemi,(İngilizce kısaltmasıyla; PECS)^a Piramit Eğitimsel Danışmanlık A.Ş. tarafından üretilen ve geliştirilen Arttırıcı ve Alternatif İletişim sistemidir. PECS, 1985 yılında Delaware Otizm Programında Andy Bondy ve Lori Frost tarafından geliştirilmiştir. PECS geliştiricileri; konuşma taklidi, işaret dili ve resim noktası sistemleri dahil olmak üzere geleneksel iletişim tekniklerinin, sosyal etkileşimleri başlatmak için öğretmene dayandığını ve hiçbir iletişim tekniğinin öğrencilerin sosyal etkileşimi başlatmasına odaklanmadığını fark ettiler. Bondy ve Frost, bu gözlemlere dayanarak, çeşitli iletişim sorunları yaşayan bireyler için işlevsel bir iletişim aracı yarattı. PECS başlangıçta otizm spektrum bozukluğu olan küçük çocuklar için geliştirilmiş olsa da, daha sonraları kullanımı daha yaygın hale geldi. Yıllar boyunca, PECS, yaş aralıkları boyunca değişen tanılara sahip bireylerle başarıyla uygulanmıştır. PECS, işlevsel iletişim becerilerinin gelişimi açısından oldukça başarılı olan kanıta dayalı bir uygulamadır.
Çalışma sistemi
Eğitim, uygulamalı davranış analizi ilkelerine dayanmaktadır. Sistem, hiç konuşamayan, talep etmekte zorluk çeken ve iletişim başlatamayan kişilerde kullanılmaktadır. PECS'in amacı kendiliğinden(spontane) yapılan fonksiyonel iletişimdir. PECS öğretim protokolü, Skinner'ın Sözel Davranış (Verbal Behavior) adlı kitabına dayanmaktadır; öyle ki, işlevsel sözel edimselciler, bağımsız iletişime yol açacak yönlendirme ve pekiştirme stratejileri kullanarak sistematik olarak öğretir. Sözlü yönlendirmeler kullanılmaz, böylece anında iletişime başlatma sağlanır ve hızlı bağımlılıktan kaçınılır. PECS, "bir öğrencinin istediği bir nesnenin resmini, iletişim ortağındaki nesne ile değiştirmeyi öğretmekle başlar."(İletişim ortağı öğretimi gerçekleştiren kişidir öğretmen veya ebevyn) Öğrenci, istediği bir öğeyi kendiliğinden istemeyi öğrendikten sonra, sistem semboller arasında ayrım yapmayı ve ardından basit bir cümle kurmayı öğretmeye devam eder. En ileri aşamalarda, bireylere sorulara yanıt verme ve yorum yapma öğretilir. Ayrıca boyut, şekil, renk, sayı gibi betimleyici dil kavramları da öğretilerek öğrenciye mesajlarını daha spesifik hale getirilmesi sağlanır. Örneğin "ben, 2 adet büyük sarı çizgili bir top istiyorum."
PECS Uygulaması
PECS yöntemi bireye 6 aşamada uygulanır; yapılan oturumlar sonunda bireye pekiştireç verilerek yapılan işin motive edici olması ve desteklenmesi Uygulamalı davranış analizi ilkelerince sağlanır ve yürütülür.
pekiştireçlerin belirlenmesi: Her Uygulamalı Davranış Analizine dayanan uygulama gibi PECS'de de pekiştireçlerin önceden bireyin gereksinimlerine ve yönelimlerine özel olarak berlirlenmesi gerekiyor. Ebeveynin veya eğitimcinin, öğrencinin keyif aldığı oyuncaklar, dikkat çekici nesneler ve yiycekler gibi öğelerin bir envanteri yapılarak pekiştireçlerin belirlenmesi için ilk adım oluşur. Tercih edilen nesne veya yiyecekler arasındaki etki kuvvetini test etmek için çocuğa farklı yöntemlerle pekiştireçler sunularak raporlaştırılır ve birey için en uygun pekiştireçler belirlenir. Gün boyunca çeşitli etkinliklerle pekiştireç belirleme süreci tamamlanır. İstenen öğe veya etkinlik belirlendikten sonra, iletişimsel ortak, öğeyi tutarak veya göstererek öğrencinin dikkatini çekmeye çalışacaktır. PECS uygulamasında sözlü yönlendirme gerekmez. Seçilen pekiştiriciler, bireyi sürekli olarak motive ediyor mu bunun da sürekli değerlendirilmesi gerekmektedir. PECS altı aşamada uygulanır:
1) Fiziksel yardımla değiş-tokuşu öğretme: Birinci aşama sırasında, öğrenciye istenen bir öğenin resmini değiş-tokuş ederek sosyal iletişimi başlatmayı öğretmeye odaklanır. Bu değiş-tokuş, eğitmen tarafından öğrencinin gözlenen pekiştireçlerine göre seçilen bir resim sunularak gerçekleştirilir. birinci aşamada iki eğitmen kullanılır. Bir eğitmen, öğrencinin iletişim ortağı olarak hareket ederken diğer eğitmen, istenen öğeye yönelik bir başlangıç yaptıktan sonra öğrenciyi fiziksel olarak yönlendirme amacıyla öğrencinin arkasında konumlanır. Öğrenciye, istenen öğe karşılığında resmi alıp resimle iletişim kuran ortağa uzanması fiziksel yardımla öğretilir.
2) Doğallığın beklenmesi: : 2. aşamada, öğrenciye, iletişimsel partneri yakında olmasa bile onu araması için motivasyon yaratarak başlatılan sosyal etkileşimi genişletmesi ve genellemesi öğretilir. Bu aşamanın amacı, öğrencinin isteklerini çeşitli mekanlar ve farklı insanlar arasında genellemesini sağlamak ve kendiliğinden iletişim olasılığını artırmaktır. Öğrenciye, bir masa karşısında veya başka bir yere gidip iletişim kurabilecek bir ortak bulmak için daha uzun mesafelerde iletişim kurması ve kendiliğinden iletişimi başlatması öğretilir. Eğitim, PECS kullanımının genelleştirilmesine yardımcı olmak için farklı ortamlarda, farklı iletişim ortaklarıyla ve farklı türde yüksek düzeyde motive edici ve tercih edilen öğelerle ilerlemelidir.
3) Görsel ayırt etme: 3. aşamada öğrenci, çok tercih edilen ve tercih edilmeyen öğeler arasında ayrım yapması için ortama fazladan pekiştireç eklenir. Bu aşamada öğrenciye arzu edilen iki öğe arasındaki ayrımı öğretmek amaçlanır. Bu, öğrencinin istediği öğeyi talep ettiğinden ve aldığından emin olmak için yazışma kontrolleri ile yapılır. sembollerin ayırt edilmesi ve istenen öğeyi gösteren sembolün nasıl seçileceği öğretilir. Bu aşamada kartlar yani resimler sürekli yer değiştirilerek görselleri ayırt etmesi sağlanır.
4) Cümle yapılarının oluşturulması: 4. aşamada, öğrenci ayrılabilir bir iletişim şeridi üzerinde basit cümleler kurmayı öğrenir "____ istiyorum" gibi isteklerde bulunur. bu aşama oturuma eklenen yeni eylem kartlarını da pekiştireç resmi ile birlikte cümle şeridine eklemeyi bireye öğretmeyi içerir. bu sayede temel bir kart cümlesi oluşturulmuş olur. "Top istiyorum" Cümlesinde top pekiştireç olurken istemek ise eylem kartını belirtir.
5) Ne istiyorsun sorunusuna cevap: Bu aşamaya kadar iletişim partneri öğrenciye hiç soru sormamıştır ama bu aşamadan sonra öğretmen "ne istiyorsun" sorunusunu öğrenciye sormaya başlar. Bu evrede ilk kez soru sorulur ve öğrenciden talep beklenir. Bu talep ise öğrenicinin cümle şeridi oluşturması yani 4. Evrenin gerçekleşmesidir. Cümle şeridi içerisinde bir yargı ve bir pekiştireç yani nesne veya yiyecek olması beklenir.
6) Anında cevaplama ve yorumlama: Bu evrede çocuktan bir talep doğrultusunda iletişim vermesi beklenmektedir. Çocuğa sorulan "ne görüyorsun" "ne yapıyorum" gibi sorulara cevap vermesi(iletişim şeridini kullanarak) beklenir. Öğretmen, öğrencinin tüm iletişim becerilerini kapsayan çeşitli iletişim fırsatlarına sahip olması için öğrenciye bol bol fırsat verecek şekilde ortamı yapılandırmalıdır.
Kullanıcının yaşına ve bilişsel düzeyine bağlı olarak, PECS'de uzmanlaşma süresi değişecektir. Bir çalışma, kullanıcıların PECS'nin altı aşamasının tümünde uzmanlaşmasının ortalama 246 deneme gerektirdiğini buldu.
Verimlilik
PECS'in çoğu öğrenci tarafından kolayca öğrenildiğine dair kanıtlar vardır ve birincil yararı, otizm veya diğer iletişim bozuklukları nedeniyle sınırlı konuşması olan veya hiç konuşması olmayan bireyler için bir iletişim aracı görevi üstlenir.
sistemeye yapılan yaygın endişelerden birisi, PECS'nin konuşma gelişimini geciktirebileceği veya engelleyebileceğiydi. Bununla birlikte, birkaç hakemli çalışmanın yakın tarihli bir incelemesine göre, PECS'nin konuşmayı engellediğine dair hiçbir kanıt bulunmadığını; aksine, herhangi bir etki gözlemlenirse, bunun engelleyici olmaktan çok kolaylaştırıcı olduğunu keşfetti. Zorluklar ortaya çıktığında, bunun nedeni genellikle güçlü pekiştireçlerin eksikliği ve/veya eğitmen hatasından kaynaklandığıydı.
Ek uygulamalar
Gelişmekte olan araştırmalar, gelişimsel engelleri ve ciddi iletişim eksiklikleri olan yetişkinlerin PECS'nin uygulanmasından fayda sağlayabileceğini öne sürüyor. Diğerleri PECS eğitimini video modelleme ile birleştirmeye çalıştı. David F Cihalk ve ark. otizm ve gelişimsel gecikmeleri olan okul öncesi çocuklarda bağımsız iletişimsel girişimleri artırmak için PECS ve video modelleme kullanımını birleştirdi. Çalışmanın bulgularında, video modelleme kullanımının, öğrencinin PECS kullanma konusunda yetkin olma becerisini kolaylaştırdığını gösterdi.
Notlar
- ^ İngilizce karşılığı: Picture Exchange Communication System