Monomani

Monomani, bir fikir, şüphe, zan veya gâyenin esiri hâline geldiği; kişinin bu fikir, şüphe, zan veya gâyeden başka bir şey düşünemez duruma geldiği, bu durumun bir sanrı hâline geldiği aşırı ve abartılı bir ruh hâli, zihinsel bir hastalık.

"Monomani" kelimesi, Yunanca "tek" anlamına gelen "monos" ve aşırı düşkünlük, "tutku", "saplantı", "iptilâ" mânâlarına gelen "mani" sözcüklerinin birleştirilmesi ile türetilmiştir.

Tipleri

Tek bir düşünce veya düşünce tipine sahip sanrısı (delüzyonu) olan monomanik kişilerin, sanrıları çeşitli tiplerde olabilir:

• Capgras sendromu: Capgras tarafından tanımlanmıştır. Hastanın çevresindeki kişilerin gerçek olmadığına, başkalarının onların yerine geçtiğine inanır.
• De Clérambault sendromu (erotomanik sanrı): de Clerambault tarafından tanımlanmış saf erotomani tablosu. Hastada, bir kadın veya erkeğin kendisine âşık olduğu sanrısı vardır. Bunu destekleyen hiçbir davranış olmayabilir, hatta kişiler tanışmıyor dahi olabilir.
• Fregoli sendromu (binbir surat sendromu): Courbon ve Fail tarafından aktör Fregoli'den esinlenerek tanımlanmıştır. Hastanın çevresindeki kişilerin görünüşlerini değiştirdiğine, farklı kişilerin görünümünü aldığına dair sanrıları olduğu bir sendromdur. Mesela Fregoli sendromunun bir alttürü olan likantropide, hasta kendisinin veya başkalarının kurt adam olduğuna inanır.
• Genital retraksiyon sendromu: Kişinin, penisinin vücudunun içine çekildiğine dair sanrıları vardır.
• Wendigo (Wihtigo): Hastanın, insan etine aşırı istek duymasına neden olan bir hastalıktır tedavisi vardır..
• Demonomani Birinin cinler, iblisler tarafından takip edildiğine dair hastanın sanrıları olması.
• Querulant sendromu (reformist sanrılar): Krafft-Ebing tarafından tanımlanmıştır. Hastanın sanrısının temelinde, dinî, felsefî, siyâsî konular vardır.
• Othello sendromu (patolojik kıskançlık): Hasta gerçek olmadığı hâlde, eşinin sadakatsiz olduğuna inanır ve bunun için sürekli kanıt arar. Gerçekte olmayan bu "hayâlî aldatılma"yı önlemek için eşinin yaşamını kısıtlar.

Edebiyatta monomani

19'uncu yüzyılda yaşamış İngiliz yazar Edgar Allan Poe, öykülerinde sıklıkla, monomanik kişileri ele almıştır. Öykülerinde anlatıcı veya kahraman, bir fikir, bir arzu, bir cisim veya bir kişiye karşı aşırı tutkun, onu aşırı düşünen kişilerdir. Poe'nun "Kara Kedi", "Berenice", "Kızıl Ölümün Maskesi", "Gammaz Yürek", "Oval Portre", "The Tell-Tale Heart" başlıklı öykülerinin yanı sıra, Fyodor Dostoyevski'nin "Suç ve Ceza" başlıklı romanında da, Stefan Zweig'in Amok Koşucusu adlı eserinde de monomanik karakterler görülmektedir.