Mendil ya da yağlık, burun, gözyaşı ve ter silmekte, el ve yüz kurulamakta kullanılan küçük, kare biçiminde kumaş veya yumuşak, ince kâğıt.
Kumaş mendiller, temizlik amaçlı kullanımı dışında gündelik yaşamda küçük şeyleri paketlemek ve taşımak, bir yere serip üzerinde yemek yemek, giysileri süslemek, iletişimde mesaj verme aracı olmak gibi başka işlevler için de kullanılmış ve kullanım amacına göre azık mendili, sofra yaygısı, sofra bezi, sofraaltı mendili şeklinde adlandırılmıştır. Günümüzde erkek giyiminde takım elbisenin tamamlayıcısı bir aksesuar olarak da kullanılır ve üst cepte taşınan süs amaçlı kumaş mendillere cep mendili nedir.
Etimoloji
Sözcüğün kökeni, Latince "manus" (el) ve "tergere" (silmek) kelimelerinin bir araya gelmesi ile oluşan "manutergium" (el bezi) sözüdür. Daha sonra peşkir, hamam önlüğü anlamını kazanmıştır.
Türkçede elin yağının veya alnın terinin silinmesinden kullanıldığı için mendil anlamında yağlık sözcüğü de kullanılmıştır. Çevre, makrama, destimal, destmal, sofra yaygısı, sofra bezi, önlük, peştamal kotyemeni, çember sözcükleri de mendil kavramını ifade etmede kullanılmıştır.
Geçmişi
Çin'de M.Ö 1000'e ait elinde bez parçası taşıyan Zhou Hanedanı dönemi figürinlerinin varlığı, o devirde yüzü güneşten korumak veya günümüzde olduğu gibi teri silmek, burun silmek veya temizlemek için mendil kullanıldığını göstermektedir.
Tarih boyunca Ortadoğu kültüründe, Uygur topluluklarında, Türk kültüründe ve diğer birçok kültürde de mendil kullanılagelmiştir. Mendillerin yaraları sarmak, başkalarına işaret vermek, para kesesi işlevi görmek veya dekoratif ve ritüel amaçlara hizmet etmek gibi birçok farklı amaç için kullanıldığı görülür.
Antik Yunan ve Roma devrinde, mendiller bugünkü şekilde sıklıkla kullanılmaktaydı. Antik Roma'da ketenden dokunan ve mappa olarak adlandırılan mendil günlük yaşamda kullanımın dışında, konsüllerin kullandığı bir statü göstergesi, arazi kayıtlarının tutulduğu bir taşıyıcı materyal olarak kullanılmıştı. Ayrıca beyaz mappa, Circus Maximus alanlarında oyunlara sponsor olan kişi tarafından oyunları başlatma işareti olarak kullanılmıştır.Kaşgarlı Mahmud, Orta Asya Türkleri'nin, mendili “ulatu” olarak adlandırdığını ve burun silmek için göğüste taşınan ipekli kumaş parçası olarak tanımladıklarını ifade etmiştir. Mendil, Selçuklu ve Osmanlı toplumlarında hem süs hem de gereksinim olarak kullanılmıştır. Avrupa'da Rönesans dönemine ait birçok tabloda hem kadınlar hem erkekler ellerinde dantelli mendille tasvir edilmiştir.
Balkanlar ve Orta Doğu gibi pek çok bölgedeki halk oyunlarında -örneğin kalamatianos veya halay- önemli bir aksesuar olarak kullanılmaktadır.
İşlevlerine göre mendiller
Süs unsuru mendiller
Mendiller, giyim kuşamın tamamlayıcısı bir süs eşyası olarak kullanılagelmiştir. Osmanlı toplumunda süs amaçlı elde taşınan mendillerin yaygın olduğu bilinmektedir. Padişah portrelerinde, padişahların ellerinde görünen mendiller elde taşınan süs mendillerine örnektir. Nakkaş Sinan Bey'in Gül Koklayan Fatih portresinde II. Mehmed, sol elinde mendil tutarken resmedilmiştir. Mendiller, boyna bağlanarak ve başlıklara sarılarak da süs eşyası olarak kullanılmıştır.
Hatıra mendiller
İpek üzerine baskı tekniğinin bulunmasıyla 1800’lü yıllarda Avrupa’da tarihi ve siyasi olaylar, taç giyme törenleri, bağış toplama gibi nedenlerle hatıra mendil basımı başlamıştır. Osmanlı toplumunda da hatıra mendil basımı yaygın olarak görülmüş; devletin girdiği savaşlar, yapılan anlaşmalar, II. Meşrutiyet, Tanzimat Fermanı gibi olaylar için hatıra mendiller basılmıştır.
Kitap mendilleri
Osmanlı toplumunda kitap taşıma amaçlı kullanılan mendiller, "kitap mendili" olarak adlandırılırdı. Kitap mendilleri üstüne veya kenarlarına bilginin ve öğrenmenin kutsallığını anlatan güzel sözler, Arapça ya da Farsça şiirlerden beyit ve kıtalar işlenerek süslenmişlerdir.
