Kapsül (mikrobiyoloji)
Kapsül, bakteri hücre duvarının dışında yer alan bir tabakanın ismidir. Genelde polisakkaritlerden oluşmakla beraber içinde başka tür malzeme de bulunabilir. Kapsül bakterinin fagositoz yapmasını engeller, ayrıca içinde bulunan su bakteriyi kurumaya karşı korur. Kapsüller fajları dışlarlar, ayrıca deterjanlar gibi çoğu hidrofobik maddenin bakteriye ulaşmasına engel olurlar.
Tanımı
Çoğu bakteriler dış yüzeyinde su bakımından zengin kapsül adı verilen ince yapılarla veya ince bir zarla çevrilidirler. Bazı yuvarlak (Streptococcus pyogenes, S. pneumoniae, vs.), çomak biçimli (P. multocida, B. anthracis, Klebsiella pneumoniae, vs.) mikroorganizmalar da hücre duvarından ayrı olarak ve bunun dışında jelatinöz, viskoz, elastik veya mukoid karakterde higroskopik ve organize olmuş bir tabaka bulunur ki buna kapsül denir.
Kalınlığı mikroorganizma türüne göre 0,2-10 mikron arasındadır. Bakteriye antijenik özellik kazandırırlar. Kapsülünü bir şekilde kaybeden antijenik, antifagositik, virülens ve patojenik kabiliyetinde azalma olur fakat yaşamına devam eder. Aynı zamanda vücut içerisinde ve dışında bulunan kimyasal antibakteriyal, fiziksel faktörlere karşı direnci azalır ve kolayca ölür. Bu yapılar bakteri hayatı için şart değil fakat kapsüle sahip olan patojenik bakteriler fagositoza karşı bir dirence sahip olurlar. Ayrıca enfekte ettikleri hayvanlara karşı virülensleri (hastalık yapma kabiliyetleri) artar. Bu kapsüllü bakterilere örnek olarak Streptococcus mutants, Xanthomonas ve Bacillus anthracis verilebilir.
Yüzeyinde ince zar bulunan bakterilere örnek olarak ise Leuconostoc mesenteroides verilebilir. Kapsül bakterilerde genellikle polisakkarit yapıdadır (örn.: S. pyogenes, S. pneumoniae). Buna karşın Bacillus anthracis'de kapsül protein karakterde (D-glutamik asit monomerlerinin birbirlerine alfa-peptid zincirlerinden oluşmuş polimerler) ve B. megaterium da ise kapsülün yapısında hem polisakkarit hem de protein bulunmaktadır.