Hidronefroz (hydronephrosis) ve obstrüktif üropati, idrar yollarındaki sıvı akışının durması sonucu ortaya çıkan bir tablodur. Sıvı akışının bozulmasındaki en büyük etken idrar yollarının tıkanmasıdır; bu nedenle, “obstrüktif üropati” olarak nitelendirilirler. Uzun süren tıkanmalarda böbrek dokusuna yüklenen sıvı basıncı atrofiye neden olur (basınç atrofisi).
Obstrüktif üropati nedenleri
Obstrüktif üropati idrar yollarındaki sıvı akışının durması sonucu ortaya çıkan bir tablodur. Başlıca nedenleri:
- Konjenital anomaliler: Sendroma-özgü bir bulgu ya da izole anomali olarak ortaya çıkan üretra anomalileri (darlık, yetmezlik), mesane boynu anomalileri, üreterler ile böbrek pelvisi bağlantısı anomalileri (darlık, bağlantı kopukluğu) ile mesaneden üreterlere idrar kaçışı (vesikoüreteral reflü)
- Taşlar: Böbrek taşları (nefrolityazis) ve idrar yolları taşları (ürolityazis)
- Prostat büyümesi: Prostat hipertrofisi/hiperplazisi
- Tümörler: Prostat, mesane, uterus serviksi ve gövdesi tümörleri
- Yangılar: Prostat yangısı, idrar yolları yangısı (üretrit, üreterit), mesane (sistit)
- Retroperitoneal fibrozis: Bağırsakları kuşatan zarın arkasında kalan alanda radyoterapi ve enfeksiyonların neden olduğu yoğun bağ dokusu artışıdır
- Analjezik nefropatisi: Özellikle, ateş düşürücü-ağrı kesici olarak kullanılan bazı ilaçların neden olduğu “analjezik nefropatisi”nde böbrek dokusunda nekrozlar meydana gelebilir. Nekrotik böbrek dokusu parçacıkları bulundukları yerden kolayca kopar ve idrar akımıyla sürüklenerek dar geçitleri tıkar.
- Kan pıhtısı: Böbrek ve mesane yaşlarının neden olduğu kanamalardan kaynaklı büyükçe pıhtılar tıkayıcı olabilir.
- Gebelikte fetüsün basısı
- Uterus prolapsusu (rahim sarkması)
- Mesanenin fonksiyonel bozuklukları: Omurilik hastalıklarında görülür
Bulgular
Obstrüktif üropati akut ya da kroniktir. Akut tıkanmalarda, idrar sıvısı akışının durmasından ilk etkilenen bölge olan böbrek pelvisinde akut genişleme ve bu nedenle ortaya çıkan güçlü bir ağrı (kolik ağrısı; renal kolik) vardır. Tıkanmanın düzelmesiyle birlikte ağrı da sonlanır (yerinde bir süre hafif bir huzursuzluk kalabilir).
Kronikleşmeye başlayan olgularda, yavaş ya da aralıklarla meydana gelen tıkanmalar böbrek pelvisinde kalıcı bir genişlemeye yol açar. Kronikleşen olgularda ise, böbrek pelvisindeki basınç komşu dokulardaki dolaşımı bozarak hücrelerin ortadan kalkmasına (apoptozis) neden olur; bu bir “basınç atrofisi”dir. Atrofi, süzülen idrarın toplandığı ilk boşluk olan pelvise komşu piramitsi çıkıntılardan (renal papilla) başlar. Tıkanma süresi uzadıkça hücreler azalır. Hücreleri azaldıkça böbrek dokusu incelir, yer yer kistik boşluklar oluşur. Mesane boynu ve üretra tıkanmalarında üreterler de genişleyebilir (hidroüreter).
Komplikasyonlar
İdrar yollarındaki sıvı akışının bozulması enfeksiyonlara ve taş oluşmasına ortam hazırlar. Tek böbrek etkilenmeleri sessiz olabilmektedir (etkilenen böbreğin görevlerini sağlıklı böbrek üstlenir). İki böbreğin birlikte etkilendiği olgularda idrar akışı ve işeme çok azalır (oligüri) ya da tümüyle kesilir (anüri). Kronik hidronefroz hastalarının bir bölümünde “renal hipertansiyon” görülmektedir.
Tanı
İdrarla kan gelmesi (hematüri), renal kolik ağrıları, mesanenin şişmesi gibi klnik belirtileri olan hastalarda radyolojik tanı yöntemlerinden (ultrasound, doppler, kontrastlı direkt grafi, vb) yararlanılır.
Tedavi
Akut olgular genellikle böbrek ya da mesane taşının komplikasyonudur; taşın düşürülemediği hastalara taş kırma ya da cerrahi girişim uygulaması gerekebilir.
Sessiz gelişen ve renal hipertansiyonla ya da enfeksiyonla ortaya çıkan tek böbrek etkilenmelerinde, hasta böbreğin çıkarılması (nefrektomi) uygun olabilir. Her iki böbreğin etkilendiği ve böbrek yetmezliği bulgularının oluştuğu hastalar için transplantasyon gereklidir.