Alerjik stomatit (kontakt stomatit; kontakt mukozit), olguları kontakt dermatitlere benzer mekanizmayla ortaya çıkan patolojilerdir: bir maddenin deriye ya da mukozaya temas ettiği yerde oluşan alerjik nitelikteki yangısal tepkilerdir (kontakt alerji).
Bulgular
Alerjen içeren maddelerin, tükürük sıvısının sulandırıcı etkisi nedeniyle konsantrasyonlarının azalması ve kimyasal yapılarının değişmesi, mukozadaki zengin damar ağı tarafından kısa sürede emilerek ortamdan uzaklaştırılması gibi nedenler kontakt stomatitlerin oluşmasını önemli ölçüde engeller. Yüksek konsantrasyondaki alerjik maddenin uzun süren etkisi sonrasında gelişen tepkilerin ilk belirtisi ağızda yanma duyusu ve tükürük salgısı artışıdır (hipersalivasyon). Zamanla ağrı, dudaklarda kaşıntı ve tat alma yakınmaları eklenir. Klinik incelemelerde “ilaç stomatiti” olgularındaki tablolara benzer bulgularla karşılaşılır; hiperemik lezyonlar, hiperkeratoz, likenoid lezyonlar, veziküller ve erozyonlar başlıcalarıdır.
Nikel (yüzük, küpe, vb), makyaj malzemeleri, antibiyotikli pomatlar, petrol ürünleri kontakt dermatitlere neden olan maddelerin başında gelir. Eritemli lezyonlar genellikle ödemle birliktedir ve akut alerjilerin sonrasında ortaya çıkar.
Ağız mukozasındaki tepkiler akrilatlar (diş protez maddeleri), sakız, diş macunu, vb. maddelerin içerisinde bulunan kimyasallara karşı oluşur. Ağızdaki yanma duyusu en önemli yakınmadır (ağız yanması sendromu). Akrilik protez alerjilerinde, protezin altında kalan ağız mukozasındaki kırmızılık ve ağrı bulgusuna ek olarak, dudak ve yanak çevresi derisinde kaşıntılı plaklar da görülebilir.
Ağız mukozasının ağır metallere karşı verdiği en önemli tepki yüzeyde kalın bir keratin katmanının ortaya çıkmasıdır (hiperkeratoz); bu görünüm, lezyonlar lökoplakiyi andırır.
Likenoid alerjik reaksiyonların büyük bölümü amalgam dolgulara karşı oluşan tepkilere bağlıdır. Amalgam dolguya temas eden mukoza yüzeyinde likenoid lezyonlar oluşur. Dolgunun sökülmesiyle birlikte lezyonlar da silinir. Altın, bakır sülfat ve palladyum klorür benzer lezyonlara neden olabilir.
Ürtiker niteliğindeki lezyonların en önemli nedeni ağız çalkalama sıvılarındaki kimyasal maddeler (chlorhexidine) ve diş hekiminin ya da KBB uzmanının kullandığı lastik eldivenlerdir. Kontakt stomatite kıyasla daha yaygın bir tepki görülür (anafilaksi); dil, dudak, yanak, dişetlerinde ödem (angioödem) oluşur, yaygın ödemlerde larinks obstrüksiyonuna bağlı asfiksi gelişebilir.
Tedavi
Öncelikle etkeni belirlemek gerekir; hastaya, tepki uyaran maddeleri içeren diş macunu, ağız yıkama sıvıları, vb. maddelerin kullanmaması önerilir. Protez akrilatları, hastaya alerji testi yapılarak seçilmelidir. Terkedilmekte olan amalgam diş dolguları çok gerekmedikçe uygulanmamalıdır.