Продолжая использовать сайт, вы даете свое согласие на работу с этими файлами.
Akıllı tasarım
Akıllı tasarım, evrenin ve içerisindeki canlılarındoğal seçilim gibi modern bilimin kabul ettiği süreçlerle oluşabileceğini, fakat bu süreçlerin zeki ve bilinçli bir varlık tarafından tasarlandığını iddia eden bir görüş. Akıllı tasarım iddiası, bilim çevreleri tarafından yeni yaratılışçılık (İng: New creationism) olarak anılmaktadır.
Akıllı tasarım argümanı, tüm canlı organizmaların "aşağı yukarı günümüzdeki halleri ile" bir "akıllı tasarımcı" tarafından tasarlandığını görüşünü benimser. Akıllı tasarım kuramını benimseyenler, çoğunlukla bu tasarımın "kimin" tarafından yapıldığını açıklamaktan özenle kaçınır, herhangi bir tek tanrılı dinin tanrısının ismini telaffuz etmezler (Allah, Yehova vs). Bunun nedeni kısmen, akıllı tasarımın okullarda evrim teorisine bilimsel bir alternatif olarak okutulmasını sağlamaktır. Akıllı tasarımın önderliğinin yapıldığı ABD'de din reklamının yapılması ve dinin yaygınlaştırılmaya çalışılması anayasaya aykırıdır.
Akıllı tasarım kuramını benimseyenler arasında genel olarak iki kol olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki yaratılışçılığa yakın olan ve türlerin ortak bir atadan gelişini anlatan evrimi reddeden kısımdır. Akıllı tasarım kuramını benimseyenlerin büyük kısmını bunlar oluşturur. Diğeri ise evrimin var olduğunu ve ortak atayı kabul eden fakat yaratılıştan sonraki bu süreçlerin ve evrendeki diğer tüm süreçlerin belirlenmiş bir şekilde bir tasarımcı tarafından yönlendirildiğini savunan gruptur. Önden yüklemeli evrim bu tür bir görüştür. Akıllı tasarım kuramcıları içinde çeşitli görüşler olsa da genel olarak akıllı tasarım kuramının neyi savunduğu konusunda yapılan açıklamalarda türlerin değişmediği iddiası yer almaz. Bu yüzden hem türlerin ortak atadan geldiğine inanan hem de inanmayanlar akıllı tasarımı savunabilmektedir.
Evrim teorisine alternatif olarak ortaya atılan akıllı tasarımın liderliğini merkezi Amerika'da bulunan Discovery Institute yapmaktadır.
Tarihçe
Tasarım kuramının temelleri ilk olarak 1802 yılında İngiliz Anglikan din adamı William Paley tarafından ortaya atılmıştır. Paley, Yerde bir cep saati bulursanız, daha önce hiç böyle bir şey görmemiş olsanız bile onun zeki bir varlık tarafından yapıldığını hemen anlardınız. diyordu.. Paley aynı şeyin doğa için de geçerli olduğunu düşünüyordu. Ona göre doğanın karmaşıklığı tasarımının kanıtıydı.
Akıllı tasarım kuramı, 1990'larda Darwinci biyolojik evrim teorisinin bir reddi olarak başlıca ABD'de ortaya çıktı. Biyokimyacı Michael Behe'nin Darwin'in Kara Kutusu kitabı bu kuramın ilk büyük çıkışı olmuştur.
Akıllı tasarım argümanı, 1743-1805 yılları arasında yaşamış Anglikan din adamı William Paley'in temellerini attığı "indirgenemez karmaşıklık" iddiaları ekseninde şekillendi.
Argümanlar
Yaratılışçılar ve akıllı tasarım fikrini savunanlar Evren'in, Dünya'nın ve canlıların mükemmelliği, karmaşıklığı ve sanatsallığı ile bu özelliklerin, evrimin temeli olarak gördükleri rastlantısallık ile açıklanamayacağı varsayımları üzerinden hareket etmektedirler.
İndirgenemez karmaşıklık
Akıllı tasarımın en yaygın kullanılan kavramlarından biri indirgenemez karmaşıklıktır. Bu kavram AT'nin önde gelen isimlerinden Michael J. Behe tarafından "her biri temel işleve katkıda bulunan, birbiriyle etkileşim halinde olan, iyi eşleşmiş çeşitli parçalardan oluşan ve bu parçalardan herhangi birinin çıkarılmasıyla işlevini gerçekleştiremez hale gelecek tek bir sistemi" ifade etmek için icat edilmiştir. Akıllı tasarım doğada bu tür sistemler bulunduğunu ve bu sistemlerin kademe kademe doğal süreçlerle oluşamayacağını çünkü daha basit bir sisteme indirgenemeyeceğini iddia eder. Fakat bu güne kadar öne sürülen tüm örneklerin indirgenebilir olduğu bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir. Richard Dawkins'in "Kör Saatçi" kitabı tamamen bu konuya odaklanmıştır ve karmaşıklığın nasıl daha basite indirgenebileceğini gösteren pek çok örnek içermektedir. İndiregenebildiği gözlenen bazı örnekler şunlardır:
- Uçma işlevini yerine getiremeyen yarı-kanatların, yüksekten atlarken düşüşü yavaşlatma özelliğinin olması. Özellikle sadece ağaçların üzerinde yaşayan ve toprak tabanının kendileri için tehlike arz ettiği canlılarda, bu özellik hayati bir öneme sahiptir ve ağaçtan ağaca atlamaya olanak sağlar.
- Renkleri veya şekilleri ayırt edemeyen farklı gözlerin varlığı. Bu gözler daha ilkeldir ve algı dereceleri çok düşüktür. Buna rağmen hareketleri görebilmeye ve bunlardan kaçabilmeye olanak sağlar.
Bilimsellik tartışmaları
Akıllı tasarım genel hatlarıyla Evren'deki anlaşılabilirlik gibi somut ve gözlenebilir kaynakları kendisinin bilimselliğine kanıt olarak gösterir. Bu konuda bazı fizikçilerin tespitleri üzerinden yorumlamalar yapılması fikrin bilimselliğini ispatlanabilir nitelikte olduğunun iddia edilebilmesini mümkün kıldığına inanılır. Bu açıdan akıllı tasarımın bilimsel çalışmalar ya da daha spesifik anlamda evrim ile çürütülmesinin söz konusu olmadığı ifade edilir. Tasarım fikrinin evrim ile bir çatışması olmadığının evrimsel biyologlar tarafından anlaşılmadığına akıllı tasarımcılar tarafından dikkat çekilir.
Bilim camiasının bir kısmına göre ise akıllı tasarım, doğal seçilim konusundaki temel bir yanlış anlamaya dayanır ve birçok canlının evrimsel tarihindeki öncül sistemlerin varlığını inkâr ettiğini savunur. Hiçbir şekilde deneysel bulgulara dayanmaz ve dolayısıyla bilimsel değildir.
Bilimsel camianın büyük çoğunluğu akıllı tasarımın bilimsel olmadığını düşünür. Bir kısım ise sözdebilim veya çöp bilim olarak görmektedir.
Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi gibi bilimsel birlikler, hayatın kökenine dair akıllı tasarım ve diğer tüm ilahi müdahale iddialarının, deneysel olarak test edilemeyecekleri, hiçbir tahminde bulunamayacakları ve kendi yeni hipotezlerini yaratamayacakları için bilim olmadığını belirtmiştir.
Buna karşın tartışmalar hala devam etmektedir.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
Destekleyici
- Darwin teorisinin yaşamı açıklamakta yetersiz kaldığını ve sorgulanması gerektiğini belirten 400 bilim insanının güncel listesi28 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Eleştirel
- A War on Science 5 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC Horizon belgeseli
Medya makaleleri
- ABD/Pensilvanya'da akıllı tasarım laikliğe aykırı bulundu (BBC, 20 Aralık 2005). 25 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yaşamın kökeni Akıllı Tasarım Michael J. Behe
- Intelligent Design.org 14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Intelligent Design Network21 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Akıllı tasarım konusunu işleyen İngilizce siteler
Destekleyici
- Discovery Institute25 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Access Research Network 14 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Intelligent Design Network21 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Intelligent Design The Future 12 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Intelligent Design.org 14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Design Inference 2 Haziran 2002 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Icons of Evolution 28 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The True Origin Archive 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Karşıt
- American Civil Liberties Union
- Natural History Magazine
- National Academy of Sciences 24 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Creation & Intelligent Design Watch
- Talk Origins Archive21 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- AntiEvolution.org - The Critic's Resource on AntiEvolution 16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.