Yirmi yaş dişi

Yirmi yaş dişi veya üçüncü azı dişi, insan dentisyonunun her bir çeyreğinde bulunan üç azı dişinden birisidir. Üçü içerisinde en arkada bulunan diştir. Yirmi yaş dişi genellikle 17-25 yaşlarında sürer. Çoğu yetişkinde her bir çeyrekte bir adet bulunan dört yirmi yaş dişi vardır. Dörtten daha az ya da fazla olabilir, örneğin fazladan dişlere süpernümerer dişler denir. Yirmi yaş dişi gömülü kaldığında gelişme sürecinde olan diğer dişleri de etkiler. Böylece bu olduğunda ya da olmadan çekilirler.

Anatomi

Çeşitlilik

Yirmi yaş dişi agenezisi (yokluğu) popülasyona göre, Tasmanya yerlilerinde pratik olarak sıfır ve Meksika kızılderililerinde neredeyse %100, değişir. Bu değişim PAX9 geniyle ilişkilidir ve belki de birkaç genle daha.

İşlev

Yirmi yaş dişi, insanın evrimsel atalarına bitkileri öğütmede yardımcı olan körelmiş üçüncü azı dişidir. İnsanın atalarının kafataslarında daha çok diş içeren daha büyük çeneleri vardı. Böylece insanın bitki hücre duvarını oluşturan selülozun sindirimindeki yetersizliğini kapatarak yeşillikleri çiğnemelerine yardımcı olmuştur. 10.000 yıl önce yaşanan tarım devrimi ile birlikte insanlar, karbonhidrat ve yüksek enerji içeren daha yumuşak besinler tüketmeye başlamışlardır. Böyle bir diyet sonucunda paleolitik atalarımızda olduğu gibi çenemiz daha ileri büyümemiş ve haliyle yirmi yaş dişine yer kalmamıştır.

Klinik önemi

Arkasındaki iltihaplı doku ile (perikoronitis; yeşil ok) diş eti sınırından dışarı çıkan bir yirmi yaş dişi

Yirmi yaş dişi (klinik olarak sıklık M3 olarak numaralandırılır) uzun zaman önce sorun çıkardığı tanımlanmış ve insan ağzındaki en yaygın gömülü diş olarak sorun çıkarmaya devam etmektedir. Bilinen en eski gömülü diş Magdaleniyan döneminde (MÖ 18.000-10.000) bir Avrupalı kadına aittir. Dişin sürmesi için gerekli yerin olmaması yaş ile birlikte artan periodontal hastalık ve diş çürüğü riski ile sonuçlanır. 65 yaş üstü yetişkinlerin yalnızca %2'si çürük ya da periodontal hastalıklar olmadan dişi muhafaza edebilmiş ve %13'ü gömülü olmayan yirmi yaş dişini çürük ya da periodontal problem olmadan muhafaza edebilmiştir.

Üçüncü azı dişi birtakım sorunlar ortaya çıkabilir: A Mezio-gömülü, kısmen sürmüş üçüncü az, B Diş çürükleri ve periodontal kusurlarıyla ilişkili ikinci ve üçüncü azı, besin sıkışması ve oral hijyenin tam olarak sağlanamaması kaynaklı, C Üçüncü azıyı kısmen örten iltihaplı operkulum, altında besin kalıntısı birikimi ve bakteri, D alt diş teması sağlanamaması sebebiyle aşırı sürmüş bir üst üçüncü azı ve travmatik bir şekilde alt üçüncü azı üzerindeki operkulum üzerine kapanmaya başlayabilir. Karşısında diş bulunmayan dişler, diğer diş tarafından köreltilmediğinden genellikle keskin olurlar.

Gömülü yirmi yaş dişleri, yön, gömüklüğün derinliği, diş sürmesi için mevcut alan miktarı ve üzerlerini örten yumuşak doku veya kemik miktarına göre sınıflandırılırlar. Bu sınıflandırma yapısı doktorlara gömüklüğün olasılıklarını hesaplamalarını sağlar, dişin çekilmesi halinde görülebilecek enfeksiyonlar, komplikasyonlar. Yirmi yaş dişleri aynı zamanda semptomların ve rahatsızlıkların varlığına göre sınıflandırılır.

Gömülü yirmi yaş dişinin tedavisi herhangi bir gömülü dişin tedavisi ile aynıdır. Diş gömülü ise tedavi gömüklüğün üzerindeki enfekte doku, diş çekimi ya da koronektomi ile sınırlandırılabilir.

Üst sol (resimde sağ) ve üst sağ (resimde sol) yirmi yaş dişleri distoangular gömülüdür. Alt sol yirmi yaş dişi horizontal gömülüdür. Alt sağ yirmi yaş dişi vertikal gömülüdür (ortopantomogramda teşhis edilemeyebilir).

Tarihi

Resmi olarak üçüncü azı dişi olarak bilinse de yaygın kullanım yirmi yaş dişi şeklindedir. Çünkü diğer dişler ardı ardına sürerek neredeyse 12-13 yaşlarında sürmesini tamamlarken yirmi yaş dişi çok daha sonra sürmektedir. Genellikle 17-25 yaş arası sürdüğünden halk arasında yirmi yaş dişi olarak bilinmektedir. Bu dişin sürmesinin yüzyıllardan beri diş sorunlarına yol açtığı bilinmektedir, Aristo bile bu konuya şu sözlerle değinmiştir:

Dış bağlantılar

• National Institute of Clinical Health and Excellence Guideline to Wisdom teeth removal28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wisdom tooth extraction