| Psödoefedrin | |
|---|---|
| |
| |
| Sistematik (IUPAC) adı | |
|
(S,S)-2-methylamino- 1-phenylpropan-1-ol | |
| Kimlik belirteçleri | |
| CAS numarası | 90-82-4 |
| Kimyasal özellikler | |
| Kimyasal formül | C10H15NO |
| Fiziksel özellikler | |
| Kaynama noktası |
255 °C |
| Farmakokinetik özellikler | |
| Biyoyararlanım | ~%100 |
| Metabolizma | %10–30 Karaciğer |
| Yarılanma ömrü | 4.3–8 saat. |
| Atılma | %43-96 Böbrek ile idrar. |
| Tedavi bilgileri | |
| Uygulama yolu | Oral |
Psödoefedrin İlk olarak 1889'da Almanya'nın Darmstadt kentinde, Ephedra Distachya'dan Merck İlaç Şirketi tarafından izole edilmiş örneği kullanan Alman kimyagerler Ladenburg ve Oelschlägel tarafından karakterize edildi. Kendisi feniletilamin ve amfetamin kimyasal sınıflarından sempatomimetik bir ilaçtır. Yüksek dozları nazal konjesyon önleyici, uyarıcı ve uyanıklığı artırıcı olarak kullanılabilir. Anestezide kan basıncını kontrol altına almak için kullanılan bir uyarıcıdır. Kendisi Meth üretiminde ve genel, lokal anestezide kullanılır. Uzun süre yüksek seviyelerde tüketildiğinde psikoz, şizofreni ve mani gibi psikolojik sorunlara sebep olabilir, aynı zamanda bağımlılık kapılarını açar. Dikkat dağınıklığı, soğuk algınlığı, obezite ve bazı sinir problemlerinde tedavi amaçlı reçeteli ilaçlarda bulunur.
Tıbbi kullanımı
Psödoefedrin uyarıcı bir madde olmasına rağmen burnun şişmiş mukozasındaki şişkinliği ortadan kaldırmasıyla bilinir. Alerji ve soğuk algınlığının sebep olduğu hiperemi, ödem ve nazal konjesyonu önler. Diğer yararlı etkileri sinüslerin salgısının sökülüp atılması ve tıkalı östaki borusunun açılmasıdır. Yan etkileri arsında damar daraltıcı özelliğinden kaynaklı kan basıncını artırma vardır ve bu hipertansiyona önder olabilir.
Tipik olarak ağızdan alınır ya da deriye merhem olarak sürülür. Psödoefedrin ağızdan alındığında sistemik etki oluşturacağı için ve ilacın uyarıcı özelliği bulunduğundan, idrar kesesindeki idrarın tam atılamama durumu şekillenebilir. Öksürük kesici özelliği de bulunmaktadır. Vazomotor rinit, alerjik rinit, larinks ve trake enfeksiyonu, orta kulak iltihabı ve trake-bronş iltihabında kullanımı bulunmaktadır. Ağrılı ve geçmeyen ereksiyon (priapizm) tedavisinde ve idrar tutamama (inkontinans) tedavisinde de kullanılabilir.
Yan etkileri
Uykusuzluk, sinirlilik, baş dönmesi ve heyecanlanma ile anksiyete yan etkilerdir. Sık olmayan yan etkileri ise taşikardi ve palpasyonlarıdır. Çok nadiren halüsinasyon, iskemik kolit ve aritmi yapabilir. Narkotiklerle beraber kullanımında paranoid psikoz yapabilir. Ayrıca psödoefedrinin felç ile ilişkilendirildiği çalışmalar bulunmaktadır.
Önlemler
Diyabet, hipertansiyon, ciddi koroner arter hastalıkları, prostat büyümesi, hipertiroid, göz tansiyonu ve hamile kadınlar tarafından çok dikkat edilerek kullanılmalıdır. Çocuklarda nazal konjesyon önleyici olarak kullanılması tartışmalıdır.
Etkileşimler
Eşlik eden veya yakın zamanda kullanılmış olan monoamin oksidaz inhibitörü ile etkileşime geçip hipertansiyon krizine önder olabilir. Anti-hipertansif ilaçların etkilerini azaltabilir. Beta blokörleriyle etkileşir. Digitalis ile kullanımında kalpteki ektopik pacemaker aktivitesini artırır. Anti-asit ilaçlarla kullanılırsa emilimi artar.
Mekanizması
Psödoefedrin sempatomimetik bir amindir. Adrenerjik reseptörler üzerinde direkt etki yapar. Damar daraltıcı etkisinin alfa-adrenerjik reseptörden kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Alfa ve Beta-2 adrenerjik reseptörler vasıtasıyla sırasıyla damar daraltıcı(α)ve bronşlarda düz kas gevşetici(β-2) özellik gösterir. Alfa reseptörler damar duvarında bulunduğu için alfa adrenerjik etkisi damar kasılması (vasokontraksiyon) yaratır. Burna daha az kan gider ve bu yüzden yangı ve mukus üretimi azalır. Beta-2 aktivasyonu ile bronşlardaki düz kaslar gevşer ve bronş çapı artar, bu sayede daha kolay ve daha fazla hava solunabilir.
Sentezi
Doğal bir alkoloid olarak Ephedra türü bitkilerde bulunsa da ticari kullanımı amaçlanarak benzaldehit bulunan ortamda dekstrozun maya ile fermantasyonu sonucu elde edilir. Tipik olarak Candida utilis ve Saccharomyes cerevisiae varyansları kullanılır. Üretim esnasında enzim olarak pirüvat dekarboksilaz eklenir. Maya bu ortamda L-fenilasetilkarbinol sentezler, bu ürün daha sonra redüktüf aminasyon tekniği ile kimyasal olarak Psödoefedrine çevrilir.