Psikedelikler veya saykodelikler, birincil etkisi olağandışı bilinç durumlarını tetiklemek olan halüsinojenik madde sınıfıdır. Bu maddeler, belirli psikolojik, görsel ve işitsel değişikliklere ve sıklıkla büyük ölçüde değişmiş bir bilinç durumuna neden olur. En büyük bilimsel ve kültürel etkiye sahip olan "klasik" psikedelikler, meskalin, LSD, psilosibin ve DMT'dir.
Çoğu psikedelik madde; triptaminler, feniletilaminler ve lisergamitler olmak üzere üç kimyasal bileşik ailesinden biri altında sınıflandırılır. Psikedelik deneyimler genellikle meditasyon deneyimleri, ölüme yakın deneyimler ve mistik deneyimler ile karşılaştırılır. Ego ölümü genellikle psikedelik deneyimin temel bir özelliği olarak tanımlanır.
Pek çok psikedelik madde, araştırma bağlamlarını kapsayan bazı istisnalar dışında, Birleşmiş Milletler sözleşmeleri uyarınca dünya çapında yasa dışıdır. Bu kontrollere rağmen, psikedeliklerin özellikle Batı toplumlarında rekreasyon amaçlı kullanımı yaygındır. Yasal engeller, psikedelik maddeler üzerine olan bilimsel çalışmaların gerçekleşmesini zorlaştırmıştır. Buna rağmen yapılan araştırmalar psikedeliklerin fizyolojik olarak çoğunlukla güvenli olduğunu ve bağımlılığa yol açmadığını göstermektedir.Psikoterapötik bir ortamda psilosibin kullanılarak yapılan araştırmalar, psikedelik maddelerin depresyon ve alkol bağımlılığı ile muhtemelen nikotin bağımlılığının tedavisine yardımcı olabileceğini ortaya koymaktadır.
Etimoloji
Psikedelik terimi, psikiyatrist Humphrey Osmond ile Aldous Huxley'in yaptığı yazılı yazışma sırasında ortaya çıktı ve 1957'de Osmond tarafından New York Bilimler Akademisi'ne sunuldu. Psikedelik kelimesi Yunanca "zihin" anlamına gelen ψυχήé ve "belirtmek" anlamına gelen δηλείν kelimelerinden türetilmiştir. Amaçlanan anlamı "zihin tezahürü"dür, bunun anlamı, psikedeliklerin insan zihninin kullanılmayan potansiyellerini geliştirebileceğidir.
Kullanımı
Geleneksel
Psikedeliklerin geçmişi, fiziksel ve zihinsel iyileşmeyi teşvik etme yetenekleri nedeniyle geleneksel tıpta ve yerel dinlerde oldukça eskiye dayanır. Bu bağlamda, genellikle entojenler olarak bilinirler. Meskalin içeren kaktüsleri (özellikle peyote, San Pedro ve Peru meşalesi) kullanan Amerika yerlileri alkol tedavisinde başarıya ulaştıklarını raporlamışlardır. Demlenerek tüketilen Ayahuska bitkisi, Peru'da ve Güney Amerika'nın diğer bölgelerinde, dini bayramların yanı sıra ruhsal ve fiziksel şifa için kullanılır.Sihirli mantarların özellikle Latin Amerika'da yerli halklar tarafından oldukça eskiye dayanan bir şamanik, spiritüel ve dinî kullanım geçmişi vardır.
Mikrodozlama
Psikedelik mikrodozlama, yaratıcılığı geliştirmek, fiziksel enerji seviyesiyle birlikte duygusal dengeyi artırmak, problem çözme görevlerinde performansı artırmak ve anksiyete, depresyon ve bağımlılığı tedavi etmek amacıyla psikedeliklerin eşik altı dozlarının uygulanmasıdır. 21. yüzyılda mikrodozlamanın, daha fazla insanın uzun vadeli etkiler talep etmesi nedeniyle arttığı belirlenmiştir.
Farmakoloji
Triptaminler
Triptaminler memelilerin merkezi sinir sisteminde bulunur. Dopamin, serotonin ve noradrenalin gibi klasik monoamin nörotransmitterleri üzerinde nöromodülatör olarak rol oynadığı varsayılmaktadır. Triptamin, serotonin reseptörlerini aktive etmek için serotonin reseptörü agonisti olarak hareket eder ve noradrenalin salınımı yerine serotonin ve dopamin salınımını uyarma tercihi ile hareket eder.
Feniletilaminler
Feniletilamin bir eser amindir insan merkezi sinir sisteminde nörotransmitter olarak daha az görev yapar. Feniletilamin bunun yerine, noradrenalin ve serotonin nöronlarında nörotransmisyonu düzenlemede görev yapar. Meskalin, fenetilamin sınıfının doğal olarak oluşan bir alkaloididir.
Lisergamitler
Liserjik asit amitleri toplu olarak lisergamitler olarak bilinir ve çeşitli serotonin ve dopamin reseptörlerinde güçlü agonist ve/veya antagonist aktiviteye sahip bir dizi bileşik içerir. Son yıllarda mevcut bilimsel literatürden esinlenerek çok çeşitli lisergamitler ortaya çıkmıştır.
Psikedelik deneyimler
Düşük dozlarda psikedelik deneyimlerin özellikleri, yüzeylerin bükülmesi ve renk varyasyonları gibi duyusal değişiklikleri içerir. Kullanıcılar genellikle daha önce deneyimlemedikleri yoğun renkleri bildirir ve tekrarlayan geometrik şekiller yaygındır. Daha yüksek dozlar sıklıkla sinestezi veya ek uzaysal veya zamansal boyutların deneyimi gibi duyusal algıda yoğun ve temel değişikliklere neden olur.
Klasik psikedelikler, doğal olarak oluşan ergotaminden türetilen psilosibin, DMT, meskalin ve LSD gibi doğada bulunanlar olarak kabul edilir. Klasik olmayan psikedelikler, farmakofor lisergamidlerin, triptamin ve feniletilamin yapılarının 2C-B gibi daha yeni analogları ve türevleri olarak kabul edilir. Bu psikedeliklerin çoğu, farklı kimyasal yapılarına rağmen oldukça benzer etkilere neden olur. 2C-B gibi bazı bileşiklerin aşırı derecede sıkı "doz eğrileri" vardır, yani etkisi hissedilmeyen ve gerçeklikten çok büyük bir kopukluk yaşatan dozlar arasındaki fark çok küçük olabilir. Triptaminlerin, artan empati, görsel çarpıklıklar (sürüklenme, şekil değiştirme, nefes alma, çeşitli yüzeylerin ve nesnelerin erimesi), işitsel halüsinasyonlar, kapalı göz halüsinasyonları ve yeterince yüksek dozda gerçeklikten tamamen kopma, ego çözünmesi veya yeterince yüksek dozda ego ölümü gibi psikedelik durumlara neden olduğu belgelenmiştir.
Olası yan etkiler
Toplum algısına rağmen, psikedelik ilaçlar bağımlılık yapmaz ve fizyolojik olarak güvenlidir. 2016 itibarıyla, aşırı dozda LSD, psilosibin veya meskalin nedeniyle bilinen bir ölüm olmamıştır.
Bununla birlikte, denetimsiz bir psikedelik deneyimler hayati risk oluşturabilir; Ira Byock, 2018'de Journal of Palyative Medicine'de psilosibinin uygun şekilde taranan bir hastaya uygulandığında ve bir profesyonel tarafından denetlendiğinde güvenli olduğunu yazdı. Bununla birlikte, "çok dikkatli olunması" çağrısında bulundu. Zira bu koşulların yokluğunda uzun süreli korku hissi dahil olmak üzere bir dizi olumsuz tepki mümkündür. Byock, Psikedelik bir deneyim sırasında araç kullanmanın ve hatta yürümenin tehlikeli olabileceğini belirtiyor. Bazı durumlarda, psikedelik etkisindeki kişiler, insanüstü güçlere sahip olduklarına inandıkları için tehlikeli veya ölümcül eylemler gerçekleştirdiler.
Çoğu psikedelik kullanımı, nadiren de olsa, etkiler geçtikten sonra bile uyuşturucu deneyiminin geçmişe dönüş hissini ortaya çıkarma riskini beraberinde getirir.Kalıcı algı bozukluğu veya diğer yan etkiler de ortaya çıkabilir. Psilosibin kaynaklı ruh halleri, psikozda yaşanan durumlarla aynı özellikleri paylaşmaktadır ve 2011 yılı itibarıyla psilosibin ile psikozun başlangıcı arasında nedensel bir ilişki kurulmamasına rağmen, araştırmacılar bu ilişkinin araştırılması çağrısında bulunmuştur. Psikedelik kullanım ile akıl hastalığı arasındaki ilişkiler üzerine 2013 yılında yayınlanan bir araştırma, psikedelik kullanımın herhangi bir akıl hastalığının etkilerini arttırdığına dair hiçbir kanıt bulamadı.
Olası terapötik etkiler
Terapötik kullanımları olabilecek psikedelik maddeler arasında psilosibin, LSD ve meskalin bulunur. 1950'ler ve 1960'larda, psikedeliklerle ilgili bazı bilimsel araştırmalarda bilgilendirilmiş onam eksikliği, bazı katılımcılara önemli, uzun süreli zararlara yol açtı. O zamandan beri, psychedelic terapinin etkinliğine ilişkin araştırmalar, katı etik kurallar altında, tam bilgilendirilmiş onam ve psikozlu kişilerin katılımını önlemek için bir ön tarama ile yürütülmüştür. Bu maddelerin arkasındaki tarih, potansiyel tıbbi değerlerine yönelik araştırmaları engellemiş olsa da, bilim adamları artık çalışmalar yürütebilmekte ve 1970'lerde durdurulan araştırmaları yenileyebilmektediir. Bazı araştırmalar bu maddelerin obsesif kompulsif bozukluk (OKB), travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), alkolizm, depresyon ve küme baş ağrıları gibi zihinsel bozuklukları olan kişilere yardımcı olduğunu göstermiştir.
Psikedelik kültür
Psikedelik kültür, psikedelik müzik,psikedelik sanat,psikedelik edebiyat,psikedelik film, ve psikedelik festivaller gibi tezahürleri içerir. Psikedelik müziğe örnek olarak The Grateful Dead ve Jefferson Airplane gibi rock grupları verilebilir. Birçok psikedelik müzik grubu ve psikedelik alt kültürünün unsurları, 1960'ların ortalarından sonları arasında San Francisco'da ortaya çıktı.
Yasal durum
Pek çok psikedelik, 1971 tarihli Birleşmiş Milletler Psikotrop Maddeler Sözleşmesi'nin I Programında, zarar verme potansiyeli en yüksek olan ve kabul edilebilir tıbbi kullanımları olmayan ilaçlar olarak sınıflandırılır.
Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre ise psikedelikler uyuşturucu kategorisindedir. Kullanmak için uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran ya da kullanan kişi, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Dış bağlantılar
Tom Frame'den Psychedelic Timeline. 29 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
PsychonautWiki Topluluk odaklı çevrimiçi ansiklopedi.