Paul Erdős | |
|---|---|
 Paul Erdős in 1992
| |
| Doğum |
26 Mart 1913 Budapeşte, Avusturya-Macaristan |
| Ölüm |
20 Eylül 1996 (83 yaşında) Varşova, Polonya |
| Milliyet | Macar |
| Mezun olduğu okul(lar) | Royal Hungarian Pázmány Péter University |
| Tanınma nedeni | Çok fazla sayıda sonuç ve varsayım (1.500'den fazla makale) ve çok fazla sayıda ortak yazar (500'den fazla) |
| Ödüller |
Wolf Prize (1983/84) AMS Cole Prize (1951) |
| Kariyeri | |
| Dalları | Matematik |
| Çalıştığı kurumlar | |
| Doktora danışmanı |
Lipót Fejér |
| Doktora öğrencileri | |
Paul Erdős (Macarca: Erdős Pál Macarca telaffuz: [ˈɛrdøːʃ ˈpaːl]; d. 26 Mart 1913 - ö. 20 Eylül 1996), Macar matematikçi.
Çok verimli ve nevi şahsına münhasır kişilikli biri olan Erdős, yüzlerce matematikçiyle kombinatorik, çizge kuramı, sayılar teorisi, klasik analiz, yaklaşıklık teorisi, kümeler teorisi ve olasılık teorisi alanlarında ortak çalışmalar yapmıştır.
Hayatı
Budapeşte, Macaristan'da Pál Erdős ("Er-döş" diye okunur) adıyla, Musevi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Dönemin Budapeşte musevileri Erdős dışında en az beş önemli düşünüre daha hayat vermiştir: Eugene Wigner, fizikçi ve mühendis; Edward Teller, fizikçi ve politikacı; Leó Szilárd, kimyacı, fizikçi ve politikacı; John von Neumann, matematikçi ve rönesans adamı ve Georg Lukács, filozof. Erdős, erken yaşlarda dahi çocuk olarak göze çarpmış ve kısa sürede akranları tarafından matematik dahisi olarak bilinmiştir.
Ünlü ve birçok ödülün sahibi olmasına karşın yaşamının büyük bir bölümünü "gezgin" olarak, dünyanın her tarafındaki bilimsel toplantılar arasında koşuşturup, arkadaş evlerinde kalarak geçirdi. Genelde bir meslektaşının evine "Beynim açık" diyerek çat kapı gelir, birkaç gün sonra yoluna devam etmeden önce iki üç matematik makalesine ortak imza atardı. "Dünya malı" kendisi için pek bir şey ifade etmez ve ödüllerden ve başka kaynaklardan aldığı paranın çoğunu ihtiyacı olanlara ya da başka hayır işlerine adardı.
Kendisine atfedilen en ünlü deyişlerinden biri "Matematikçi, kahveyi teoremlere dönüştüren bir makinedir" olmuştur; kendisi de kahveyi çok tüketen biriydi (Bu deyişin asıl sahibi, matematikçi ve enformasyon kuramcısı Alfred Renyi'dir). 1971'den sonra amfetaminler almaya başlamış arkadaşları endişelenerek kendisiyle, bir ay süreyle amfetamin almayı kesemeyeceğine dair 500$’lık bir iddiaya girmiştir. İddiayı kazanmış ancak matematiğin bir ay geriye atıldığından şikayet etmiştir: "Daha önce boş bir kağıda baktığımda aklımda fikirler uçuşurken şimdi boş bir kâğıttan başka bir şey göremiyorum." Kazandığı iddiadan sonra da alışkanlığını sürdürmüştür.
İlginç kişiliği içinde kendine özgü anlamlarıyla kullandığı belirli bir kelime dağarcığı vardı: Örneğin sürekli bir "kitap"tan söz ederdi, tanrının matematiksel teoremler için en iyi ve en zarif tanıtlamaları yazdığı hayali bir kitaptı bu (bununla birlikte kendisi ateistti ve tanrıyı şakayla karışık "üstün faşist" olarak adlandırırdı). Çocuklara "epsilon", kadınlara "patronlar", erkeklere "köle" derdi. Matematik yapmaktan vazgeçen insanları "ölmüş", ölen insanları ise "gitmiş" olarak anardı. Matematik dersi ise "vaaz" olarak geçerdi. Kendisi için düşündüğü son söz ise "Artık daha fazla aptallaşamayacağım" olmuştur.
Matematiksel çalışmaları
Erdős, matematik tarihindeki en verimli makale yayıncılarından biriydi. Ömründe yaklaşık 1500 matematiksel makale yayınlamış ve çoğunu başkalarıyla ortak çalışma içinde hazırlamıştır. 500’e yakın meslektaşıyla birlikte çalışmış ve matematiksel işbirliğini, çoğu matematikçinin çalışma şeklini değiştirecek türde bir sosyal aktivite haline getirmiştir.
Yoğun üretimi nedeniyle arkadaşları mizahi bir saygı ifadesi olarak Erdös sayısını icat etmiştir. Erdős’un kendisi için Erdős sayısı 0 ve doğrudan birlikte çalıştığı kişiler için Erdős sayısı 1 olarak belirlenirken, 1 sayısıyla nitelenen kişilerin birlikte çalıştıkları kişiler 2 sayısını vs. almıştır.
Ayrıca Erdös-Mordell Eşitsizliği (Erdös-Mordell İnequlity) de çalışmalarından biridir. Bu teorem bir tahmin olarak 1935 yılında Mathematical Monthly dergisinde yayınlanmıştır ve ilk eşitsizliği Mordell tarafından 1937 yılında yapılmıştır. Bu nedenle bu eşitsizliğin adı günümüzde "Erdős–Mordell eşitsizliği" diye isimlendirilmiştir.
Birlikte makale hazırladığı meslektaşlarının bazıları şunlardı:
- Yousef Alavi,
- Bela Bollobas,
- Stefan Burr,
- Fan Chung,
- Ralph Faudree,
- Ron Graham,
- András Gyárfás,
- András Hajnal,
- Eric Milner,
- János Pach,
- Carl Pomerance,
- Richard Rado (ünlü Erdös-Ko-Rado teoreminin ortaklarından biri),
- Alfréd Rényi,
- Vojtech Rődl,
- C.C. Rousseau,
- Andras Sárközy,
- Dick Schelp,
- Miklós Simonovits,
- Vera Sós,
- Joel Spencer,
- Endre Szemerédi,
- Paul Turán ve
- Peter Winkler.
Ayrıca bakınız
- Paul Hoffman. The man who loved only numbers. Hyperion, 1998. ISBN 0-7868-6362-5 (Bu kitap Türkiye'de "Yalnızca Sayıları Seven Adam" adı altında Sistem Yayıncılık tarafından yayınlanmıştır.)
- Bruce Schechter. My brain is open. Touchstone, 2000. ISBN 0-684-85980-7 (biyografi)
