Olağanüstü hâl ya da kısa adıyla OHAL, olağanüstü bir yönetim düzeninin gerekli olduğu doğal afet, tehlikeli salgın hastalık, ekonomik bunalım, kamu düzenini tehlike altına sokan yaygın şiddet vakaları gibi durumlarda başvurulan uygulamadır.
Uluslararası hukuk ile ilgisi
Uluslararası hukuk açısından bakıldığında olağanüstü hâl durumunda özgürlükler ve haklar kısıtlanabilir. Örneğin bir hükûmet bir kişiyi yargılama olmaksızın alıkoyabilir. Kanunlarla belirlenmiş olan, temel özgürlükleri içeren "sınırlanamayan haklar" kapsam dışıdır.
Olağanüstü hâl örnekleri
- Fransa 2015 Paris saldırıları sonrasında olağanüstü hâl ilân etti.
- ABD 11 Eylül saldırıları sonrasında hâlen geçerli olan olağanüstü hâli ilân etti.
- 12 Haziran 2016'da 2016 Orlando gece kulübü saldırısı sonucunda Florida eyaleti Orange County'de olağanüstü hâl ilân etti.
- Wood Buffalo belediyesi Fort McMurray Yangını sonucunda Alberta, Kanada'da olağanüstü hâl ilân etti.
- Filipinler tropik fırtına felaketi sonucunda olağanüstü hâl ilân etti.
- Myanmar mezheplerle ilgili şiddet sonucunda Meiktila'da olağanüstü hâl ilân etti.
- Kırım, Ukrayna'daki enerji sıkıntısı nedeniyle olağanüstü hâl ilân etti.
- Kaliforniya valisi Jerry Brown 6 Ocak 2016'da gerçekleşen gaz sızıntısı nedeniyle olağanüstü hâl ilân etti.
- ABD'de Kuzey Karolina, Tennessee, Maryland, Pensilvanya, Georgia, Virginia, Batı Virginia ve New Jersey gibi eyaletler kar fırtınası nedeniyle olağanüstü hâl ilân ettiler.
- 2016'da Venezuela'da protestolar nedeniyle olağanüstü hâl ilân etti. Nicolas Maduro protestoların arkasında ABD'nin olduğunu söyledi.
- 2016 Türkiye askerî darbe girişimi sonrasında Türkiye genelinde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilân edildi.
- 6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan Türkiye Gaziantep-Kahramanmaraş depremleri nedeniyle depremden etkilenen 10 ilde 3 ay süreyle olağanüstü hal ilan edildi.
Ülkelere göre uygulamalar
Türkiye
1982 anayasasının 119-122 maddelerine göre Türkiye'de dört farklı türde sıra dışı yönetim vardır. Bunlar sıkıyönetim, olağanüstü hâl, seferberlik ve savaş hâlidir. 121. maddeye göre: "Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağanüstü hâl ilânına karar verilmesi durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur ve kabulü doğrultusunda bu karar Resmî Gazetede yayımlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hâl süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hâli kaldırabilir." Türkiye tarihinde üç kez genel olağanüstü hâl ilân edilmiştir. 1978 ila 1983 arasında sıkıyönetim olağanüstü hâl ile değiştirildi ve Kasım 2002'ye kadar yürürlükte kaldı. 20 Temmuz 2016'da Türkiye askerî darbe girişimi sonrasında Türkiye genelinde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilân edildi. 21 Temmuz 2016 saat 01.00 itibarıyla olağanüstü hâlin geçerli olması mecliste 115'e karşı 346 oyla kabul edildi. 20 Temmuz 2016'da ilan edilip, 7 kez uzatılan olağanüstü hâl uygulaması iki yılın ardından 18 Temmuz 2018'de tamamen kaldırıldı.
En son 2023 yılı Şubat ayında Güneydoğu Anadolu civarlarında meydana gelen depremin çok ciddi hasarlara sebep olması sebebiyle bölgedeki on ilde (Sonradan Elazığ da eklenerek on bire çıkarıldı) OHAL ilan edilmiş, depremzedelere gelen yardımlara zarar vermeye kalkışanlar OHAL kapsamında tutuklanmıştır.
