Kulak tıkacı, kullanıcısının kulaklarını aşırı seslerden koruyan, kulağa su, hava gibi akışkanların girişini ve kulağa toz vb yabancı cisim girmesini engelleyen, kullanmak için kulak kanalına sokulan bir ekipmandır. Sesin hacmini azalttığından kulak tıkacı çoğu zaman duyma kaybı ve kulak çınlamasını önlemek için de kullanılır.
İşitme koruması
İşitmeyi korumak için başlıca dört tip kulak tıkacı vardır:
- Köpük kulak tıkaçları, esasen ya polivinil klorid (PVC) ya da poliüretan (PU) (hafızalı köpük) malzemelerden yapılır. Köpük tıkacı iki parmak arasında tutulup sıkıştılır sonra tıkayacakları yerde kendiliğinden genişleyen kulak kanalına konulur.
- Misket gibi yuvarlanıp kulak kanalının dış kısmının üstüne uyacak şekilde dikkatlice bastırılan Balmumu (Wax) kulak tıkaçları.
- Flanşlı silikon kulak tıkaçları.
- Özel siparişle kalıplanan kulak tıkaçları, kullanıcının kulağından alınan ölçülere göre yapılan kalıptan yapılır ve kulak kanalının şekline hassas şekilde uyacak şekilde tasarlanır. Siparişle kalıplanmış kulak tıkaçları laboratuvarda yapılmış ve "yerinde şekillendirilmiş" olarak ikiye ayrılır.
Amerika Birleşik Devletleri'nin Ulusal Mesleki Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü (NIOSH Mining Safety and Health Research) bellek köpüklü kulak tıkaçlarını kullanırken tıkacı yuvarla, çek ve tut yöntemini kullanmayı tavsiye eder. İşlem, kullanıcının kulak tıkacını ince bir çubuk şeklinde elinde yuvarlamasını, kulağını geriye çekmeyi ve kulak tıkacını parmakla kulağı içinde doğru tarzda tutulmasını içerir. Kanala tıkacın tam oturmasını sağlamak için kullanıcı 20 -30 saniye kulak tıkacının kanalda genişlemesini beklemelidir.
Kulak tıkaçları en çok kullanıcının tıkacın kullanımı ve yerleştirmesinde uygun şekilde eğitilirse etkilidir. İşverenler, kulak tıkaçlarını çalışanlarına dağıtmazdan önce bu eğitimi verdirebilir. Kulak tıkacı kullanım eğitimi şunları içerir: kulağa yerleştirme, oturma kontrolü, derinlik kontrolü, kulaktan çıkarma, temizleme ve değiştirme. Tıkacın kulağa sokulma eğitiminden amaç, işçinin doğru yerleştirme stratejisini anlamasıdır. Tıkacın uygun şekilde takma eğitimi, işitme kaybına neden olabilecek rahatsızlık veya yetersiz ses kesmesine neden olabilecek yetersiz yerleştirmeyi önler. Bu aşamada tıkacın sızdırmazlığı ve kulak kanalının içinde derinliğinin kontrolü gereklidir. Kulak tıkaçlarının tümü, kullanıcı için belirlenen ses azaltma miktarını sağlaması için gerekli derinlikleri ve sızdırmazlığı vardır. İşçi ayrıca kulak tıkaçlarının nasıl düzgün bir şekilde çıkarılacağı ve temizleneceği konusunda da eğitilmelidir. Bu, çoklu kullanımlara izin verir ve enfeksiyon olasılığını azaltır. Enfeksiyonu tamamen önlemek için işçinin kulak tıkacını ne zaman değiştirmesi gerektiğini anlamalıdır. Tekrar tekrar kullanımdan sonra tıkaçlar yıprandığında artık doğru şekilde kulak kanalını tıkamaz veya uygun sessizliği sağlayamazlar ve bu durumda tıkacının yenisiyle değiştirilmesi gerekir.
Kulak tıkaçları ve diğer işitme koruyucu ekipman, İşitme koruma uygunluk testi denilen testle kulağın içine tam oturduklarından ve başarılı bir şekilde sesi azaltıklarından emin olmak için denenir. Alan ses azaltma tahmin sistemleri (FAES) olarak da bilinen bir dizi farklı uygunluk test sistemi vardır. Bunlar, test seslerini iletmek ve işitme koruyucusunca sağlanan ses kısma miktarını ölçmek için büyük kulaklıklar veya özel (yedek) kulaklıklar kullanır. Bu sistemler arasında NIOSH HPD Well-Fit'in yanı sıra Honeywell Howard Leight VeriPRO ve 3MEARFit vardır.
Kulak tıkaçları özellikle aşırı gürültülü cihazlara veya ortamlara maruz kalan insanlar için yararlıdır(80 dB ya da daha fazlası).
| Gürültü Seviyesi dB(A) | Maksimum günlük maruziyet süresi |
|---|---|
| 85 | 8 Saat |
| 91 | 2 Saat |
| 97 | 30 Dakika |
| 103 | 7 Dakika |
Tipler ve kullanım örnekleri
Basit kulak tıkaçları
Köpükten kulak tıkacı genellikle çok gürültülü makinelerin duyma mesafesinde uzun süreli çalışan sanayi işçileri ve silah kullanan insanlar tarafından kullanılır.
Kulak tıkacı gürültüyü azaltma kapasitesine göre derecelendirilir.
ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), işitme korumasının derecelendirilmesini ve etiketlenmesini zorunlu kılar. Kulak tıkacının derecelendirilmesi için, işitme korunması ANSI S3.19-1974 standardına göre denenerek her frekansta Gürültü Azaltma Derecesi (NRR) hesabında kullanılacak ses kısma değeri sağlanır. Bu standartta on örnekten oluşan grup, 9 frekans aralığında ses azaltma miktarını ölçmek için laboratuvarda üç kez denenir.
Avrupa Birliği'nde işitme koruyucuları, (ISO) Uluslararası Standartlar Örgütünün akustik test standardı olan ISO 4869 1. Bölümüne göre test edilmesi zorunludur. Tek Sayı Derecelendirmesi (SNR) veya Yüksek/Orta/Düşük (HML) derecelendirmeleri ISO 4869 2. Bölümü standardına göre yapılır. Brezilya'da işitme koruyucuları, Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü ANSI S12.6-1997'ye göre test edilir. Gürültü Azaltma Derecesi ise Noise Reduction Rating Subject Fit‘in baş harflerine göre kısaca NRR(SF) denilen belge kullanılarak derecelendirilir. Avustralya ve Yeni Zelanda, SLC80 (80. persentil için Ses Seviyesi Sınıfı) miktarını veren koruyucu derecelendirmeleri için farklı standartlara sahiptir. Kanada, koruyucuların performansını derecelendirmek için sınıf sistemi uygular.
Gauger ve Berger birkaç farklı derecelendirme yöntem değerini gözden geçirip yeni Amerikan Ulusal Standardı ANSI S12.68-2007 temelini oluşturan derecelendirme sistemini geliştirdi.
Çeşitli yöntemler farklı yorumlara sahiptir ancak her yöntemin derecelendirmeyle ilişkili yüzdelik değeri vardır. Bu kullanıcı yüzdesinin, nominal ses azaltma miktarını sağlaması gerekir. Örneğin NRR, ortalama ses azaltma miktarından iki standart sapma miktarı kadar çıkartılarak hesaplanır. Böylece bu sayı %98’i kapsayacak haldeki istatistik yüzdeye dönüşür. Yani kullanıcıların en az yüzde 98'i bu ses kısma seviyesine ulaşabilmelidir. SNR ve HML, ortalama değerden bir standart sapmayı çıkararak bulunur. Bu nedenle, kullanıcıların yaklaşık % 86'sı bu koruma düzeyine erişebilmelidir. Benzer şekilde, NRR (SF) ortalama değerden bir standart sapma değerinin çıkarılmasıyla bulunur ve kullanıcıların %86'sının bu işitme koruma seviyesine ulaşmasını ifade eder. Değerler arasındaki fark, koruyucuların nasıl test edildiğinde yatar. NRR, experimenter fit protokolü ile test edilir. SNR/HML, deneyimli subject fit protokolü ile test edilir. NRR (SF), saf subject fit protokolü ile test edilir. Murphy ve ark. (2004)’e göre, bu üç protokol, NRR en çok ve NRR (SF) en az çıkacak şekilde farklı miktarda ses kısma değeri verir.
Experimenter fit NRR, Ulusal İş Sağlığı Güvenliği ve Sağlık Enstitüsü'nün yönergelerine göre ayarlanmalıdır çünkü gerekli NRR değerleri laboratuvar testlerinden saha testlerine büyük ölçüde farklıdır.
Brezilya, Avustralya ve Yeni Zelanda'da kullanılan NRR (SF), tipik kullanıcının işitme koruması kullanma biçimine benzediğinden değer kaybı gerektirmez.
Tek kullanımlık kulaklıklar, kullanıcının parmaklarıyla sıkılıp silindir şekli verilen ve sonra kulak kanalına yerleştirilen esnek hafızalı köpükten yapılmıştır. Serbest bırakıldığında kulak tıkacı kanalı kapatana kadar genişler ve kulak zarına ulaşabilecek ses titreşimlerini engeller. Diğer tek kullanımlık tıkaçlarsa, önce yuvarlanmadan kulak kanalına itilir. Bazı tıkaçlar kullanılmadığında kaybolmasın, bir arada olsun diye iple birleştirilmiştir. Tek kullanımlık kulaklıkların diğer yaygın malzemeleri balmumu veya silikon dur.
İşitme koruması sağlayan diğer cihazlar arasında kulağın dışına ve/veya kulağın içine takılan ve daha kısık sesleri normal duyulabilecek ses seviyelerine yükselten veya ateşli silahın gürültüsünü yok edecek şekilde tasarlanmış elektronik cihazlarda vardır. Zengin özelliklere sahip olmakla birlikte bu elektronik cihazlar köpük muadillerine kıyasla çok pahalıdır.
Motosikletçiler ve Kayakçılar da kulaklarına gelen rüzgar veya motor gürültüsünü azaltmak için desibel azaltan kulaklıklar kullanır.
Müzisyenlerin kulak tıkaçları
Müzisyenler, işitme kaybı, kulak çınlaması ve diğer işitsel rahatsızlıklara neden olabilecek olası zararlı ses seviyelerine maruz kalır. Bu nedenle müzisyenler kulak tıkacı kullanmayı tercih edebilirler.
Müzisyen kulak tıkaçları (Hi-Fi veya Kayıpsız kulak tıkaçları da denir), tüm frekanslarda (perdelerde) sesi eşit olarak zayıflamak için tasarlanmıştır, bu da kulağın doğal frekans tepkisini korumaya yardımcı olur ve böylece kullanıcının tını (frekans spektrumu, örneğin bas ve tiz seviyeleri) algısı üzerindeki etkiyi en aza indirir. Bunlar, yüksek ses seviyelerine aşırı maruz kalmayı önlemek için hem stüdyoda hem de konserde müzisyenler ve teknisyenler tarafından yaygın olarak kullanılır. Müzisyenlerin kulak tıkaçları genellikle küçük bir diyafram veya akustik kanallar ve sönümleme malzemeleriyle birlikte zar ekleyerek daha doğal bir frekans tepkisi elde eder. Yalnızca küçük bir deliğe sahip daha basit çeşitler düşük frekanslı bir sızıntıya neden olur ve düz bir frekans tepkisi vermez. Membran bazlı kulak tıkacı üreticilerine örnek olarak ACS, Etymotic ve Minuendo verilebilir.
ER-20 kulak tıkacı gibi önceden şekillendirilmiş kulak tıkaçları, yaklaşık 12 dB gürültü azaltma derecesine (NRR) sahip evrensel (özel olmayan) kulak tıkaçlarıdır. Müzisyen kulak tıkaçlarının bir seçkisi, Ulusal Akustik Laboratuvarları ve HEARing CRC tarafından Choice (Avustralya tüketici organizasyonu) ile birlikte incelendi. İnceleme sonuçları (ses kısma önlemleri, konfor, uyum ve ses kalitesi için kullanıcı derecelendirmelerini içerir) What Plug?.'da mevcuttur.
Bireysel dinleyici için özel olarak üretilen özel kalıplanmış müzisyen kulak tıkacı daha pahalı bir seçenektir. Bu kulak tıkaçları genellikle silikon veya vinil malzemelerden yapılır ve sağlanan ses azaltma miktarını değiştirebilen havalandırma ve çeşitli filtrelerle birlikte gelir. Genel statik filtre ses kısma seviyeleri 9, 15 ve 25 dB'dir. Bu tıkaç tipi yüksek sesli miksleri uzun süre güvenle dinleyebilen ses mühendisleri arasında oldukça popülerdir. Ancak tek kullanımlık olan basit kulak tıkaçlarının aksine sürekli yeniden kullanım için tasarlandıkları için oldukça pahalı olabilirler.
Alternatif olarak, müzisyenler, esasen kulaklık olan ve aynı zamanda çevredeki sesi azaltarak kulak tıkacı görevi gören kulak içi monitörleri kullanabilirler. Kulak içi monitörlerin işitme koruması olarak ikiye katlanması için özel kulaklıklar kullanılmalıdır. Kişiye özel kulaklık yaptırma işlemi özel müzisyenin kulak tıkacına benzer ve benzer şekilde kulaklık silikon veya vinilden yapılır. Kulak içi monitör kullanmak işitmenin korunmasına yardımcı olabilirken, monitörün sağladığı koruma miktarı müzisyenin seçtiği dinleme düzeyine bağlıdır. Bu yüzden müzisyen monitörü yüksek bir seviyeye ayarlarsa, monitör doğrudan müzisyenin kulağına olası zararlı ses seviyesi verirken çevredeki sesi azaltabilir ve bu nedenle artık koruyuculuğu kalmaz.
Piyasadaki birçok kulak tıkacı müzisyenler için uygun olduğunu iddia eder ama aslında tanım gereği bir müzisyenin kulak tıkacı değildir. İnce bir akustik baypas kanalıyla, basit kulak tıkaçlarından biraz daha iyi bir frekans tepkisi ve daha az zayıflama sağlar ama zar bazlı kulak tıkaçlarının sağladığı aslına uygunluk seviyesinden çok uzaktır. Bu tür kulak tıkaçları müzisyenin kulak tıkacının özelliği olan düz zayıflamayı sağlamaz ama daha düşük fiyatları nedeniyle bazıları için yine de yararlı olabilir.